Trump'ın Ukrayna'dan istediği nadir elementler neler? Ne işe yarıyor?
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, ABD Başkanı Donald Trump'ın Ukrayna'nın yeraltı kaynaklarından 500 milyar dolarlık kısmına erişim talebini "devletimizi satmayacağız" diyerek reddetti. Ğeki ABD Ukrayna'da tam olarak hangi nadir toprak elementlerinin peşinde?
ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna ile mineraller konusunda anlaşma sağlandığını ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski ile imzaların bu hafta Washington'da atılacağını söyledi.
Ukrayna Başbakanı Denys Shmyhal de anlaşmayı doğruladı. Ancak Shmyhal, bunun sadece bir ön anlaşma olduğunu ve güvenlik garantileri kabul edilene kadar imzalanmayacağını belirtti.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Mike Waltz ise bu anlaşmanın “ABD ve Ukrayna’yı ekonomik olarak birbirine bağlayacağını ve iki ülke arasında uzun vadeli stratejik işbirliği yaratacağını” ifade etti.
Nadir elementlerin bir kısmı Rus güçlerinin kontrolünde
Ukrayna nadir toprak elementleri bakımından oldukça zengin bir ülke. Ancak bu kaynakların büyük kısmı Rus güçlerin kontrolündeki bölgelerde. Trump liderliğindeki Amerikan yönetimi ise Ukrayna'nın bu kaynakları maddi ve askeri desteğe karşılık ABD'ye vermesi gerektiğini söylüyor.
Zelenski ise "Bu ciddi bir diyalog değil" diye konuşmuş ve "Devletimizi satamam" ifadelerini kullanmıştı. Ancak ABD ile müzakerelerde bazı değişiklikler yapıldığı ve Kiev’in, madenler üzerinde “tam egemenlik” şartıyla anlaşmaya sıcak baktığı belirtiliyor.
Nadir toprak elementleri nedir?
BBC Türkçe'nin haberine göre "Nadir toprak elementleri", modern teknoloji ve sanayide yaygın olarak kullanılan ve benzer kimyasal özelliklere sahip 17 elemente verilen ad.
Akıllı telefon, bilgisayar, tıbbi cihazlar ve benzeri ürünlerin üretiminde kritik rol oynayan elementler şunlar:
Skandiyum (Sc), İtriyum (Y), Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropiyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Diprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), Terbiyum (Tb), Lutesyum (Lu).
Bu elementlere neden "nadir" deniliyor?
"Nadir" olmalarının sebebi, saf formlarında oldukça ender bulunmaları. Dünyanın farklı yerlerinde bu elementlerin yatakları mevcut. Ancak nadir toprak elementleri genelde Toryum ve Uranyum gibi radyoaktif elementlerle birlikte bulunuyor.
Ayrıştırılmaları için birçok toksik kimyasal kullanılıyor, bu da çıkarma işlemini bazen zor ve pahalı hale getirebiliyor.
Ukrayna'da hangi "nadir toprak elementleri" var?
Ukrayna, Avrupa Birliği'nin (AB) "kritik hammadde" olarak nitelendirdiği 30 maddenin 21'ini barındırıyor. Bunlar dünyadaki rezervlerinin yaklaşık yüzde beşine tekabül ediyor.
Bu elementlerin olduğu bölgelerin çoğu Ukrayna Kristal Kalkanı'nın güneyinde, çoğunlukla Azak Denizi'nin altında bulunuyor. Bu bölgelerin çoğu şu anda Rus işgali altında. Ancak Kiev, Vinnitsiya ve Jitomir bölgelerinde de gelecek vadeden projeler bulunuyor.
Uzmanlara göre bu bölgelerde gelecek vadeden yüzlerce coğrafi obje tespit edildi. Bunların bir kısmı, geliştirilmeleri ekonomik olarak uygun bulunduğu takdirde element yatakları haline getirilebilir.
"Ekonomik kaynak haline gelmesi için çok iş var"
Londra Merkezli Benchmark Mineral Intelligence şirketinin Batarya Hammaddeleri Bölüm Başkanı Adam Webb, "Ortaya atılan tahminler tahminden ibaret" diyor ve ekliyor: "Bu mineral yataklarının ekonomik kaynak haline gelmesi için yapılması gereken daha çok iş var."
Forbes Ukraine dergisine göre Ukrayna'nın diğer önemli mineral kaynaklarının yaklaşık yüzde 70'i Donetsk, Dnipropetrovsk ve Luhansk bölgelerinde bulunuyor. Bu bölgeler de büyük oranda işgal altında.
Ukrayna'da nadir toprak elementleri haricinde Lityum gibi kritik mineraller adı verilen kaynaklar da bulunuyor.
Ukrayna hükümetine göre ülkede 450 bin ton lityum var. Bunlar şu an çıkartılmıyor. Ancak çıkartılması planlanıyor. Rusya'nın en az iki Lityum madenini işgal ettiği biliniyor: bunlardan biri Donetsk bölgesindeki Şevçenkivske'de, diğeriyse Berdyansk bölgesindeki Kruta Balka'da.
Kirovograd bölgesindeki Lityum yataklarıysa halen Ukrayna kontrolünde.
Trump neden bu madenleri istiyor?
ABD'nin nadir element ve kritik mineral üretimini kontrol etmek istemesinin ardında bunların küresel tedarikinde başı çeken Çin ile rekabet geliyor.
Geçtiğimiz yıllarda Çin nadir toprak minerallerinin çıkartılması ve işlenmesinde lider haline geldi. Ülke, küresel üretim kapasitesinin yüzde 60 ila 70'ini, işleme kapasitesininse yüzde 90'ını elinde tutuyor.
ABD'nin bu konuda Çin'e olan bağımlılığı Trump yönetiminde ulusal güvenlik ve ekonomik endişelere yol açıyor. Bu elementler, elektrikli araçlardan askeri teçhizata kadar gelişmiş teknolojilerin üretiminde giderek daha da önemli rol oynuyor.
Rusya’nın tepkisi ne oldu?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Moskova’da düzenlediği kabine toplantısında Rusya’nın rezerv açısından Ukrayna’dan çok daha büyük kaynaklara sahip olduğunu belirtti.
Putin, “Amerikalılar da dahil olmak üzere herhangi bir yabancı ortakla memnuniyetle çalışırız” diyerek, Rusya’nın da uluslararası pazarda bu elementlerin ticaretini artırmaya açık olduğunu vurguladı. Ayrıca Rus işgali altındaki Ukrayna topraklarının “yeni Rus toprakları” olarak kabul edildiğini ve burada yabancı yatırımcıları ağırlamaya hazır olduklarını söyledi.
