Tüketim ithalatı, yatırım ithalatının üzerine “yerleşti”

ANKARA/EKONOMİ

Türkiye’nin geleneksel olarak sanayi ülkesi olma niteliğinin göstergelerinden olan ve yerli son tüketim ürünlerinde kendi iç pazarına hakim görüntüsü son dönemde değişmeye başladı. İlk kez sürekli ve düzenli biçimde, tüketim malları ithalatı, yatırım malları ithalatının üstüne 2024 yılında çıkmıştı. Bu tarihten sonra özellikle binek otomobiller etkisiyle ama elektronik ve hatta beyaz eşyadaki yüksek ithalat artışıyla tüketim malları ithalatındaki artışın da etkisi görüldü. Genel ticaret sistemine göre, 2024’te tüketim malı ithalatı, yatırım malı ithalatından 3.8 milyar dolar daha fazlaydı. Bu yılın ilk 9 ayı sonunda fark 4.9 milyar dolara ulaştı. Ekim ayında Ticaret Bakanlığı verilerinde kısmi olarak bir toparlanma görülse de yıllık bazda 2025’te de bir önceki yıla göre fark daha da açılarak tüketim malı lehine gerçekleşecek.

Paylarda da bozulma devam ediyor

Toplam ithalat içinde tüketim malı ithalatının payında da son yıllarda genel bir dönüşüm gözlendi. 2013’ten bu yana olan verilerde, yüzde 10-12 bandında seyreden, tüketim malı ithalatının toplam ithalat içindeki payı, son yıllarda yüzde 15-17 bandına yerleşti. Aylık bazda yüzde 17’nin üstüne çıktığı da görüldü. Buna karşılık yatırım malı ithalatı, tüketim malı ithalatındaki artışa karşılık veremedi ve toplam içindeki payı yüzde 14’lerde kalmaya devam etti.

İhracat tarafı: Tüketim malı ihracatı yerinde saymaya devam etti

Ters tarafta ise katma değerli ürünler açısından göreli olarak daha yüksek getiri sağladığı varsayımı altında tüketim malı ihracatının toplam ihracat içindeki payı yerinde seyretti, hatta bir miktar geriledi. 2013 döneminde 39-41 bandında seyreden pay, yüzde 35’ler bandına geriledi, hatta 2025 9 aylık dönemde yüzde 34 düzeyinde seyrediyor.

Bu pay azalışında kısmi olarak Türkiye’nin makine-teçhizat ihracatındaki artışın da bir miktar payı bulunuyor. Bu yönden bakıldığında olumlu yönü olsa da genel olarak Türkiye’nin hammadde-aramal ithal edip, işleyip yurt içine ve dışına satan bir yapısı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, üstelik zaman zaman eleştirilen dahilde işleme rejimiyle ithalat ağırlıklı bir yapı görünen ortamda, tüketim mallarında ithalat yönündeki zayıfl aması dikkatleri çekiyor.

Hangi tüketim mallarındaki ithalat artışı dikkat çekici?

Türkiye, geleneksel olarak otomotiv ve beyaz eşya başta olmak üzere dayanıklı tüketim mallarında üretici ülke konumundaydı. Bakıldığında, 2013-2024 yılları arasında bu ürünlerdeki artış dikkat çekiyor. Tüketim malları ithalatı 2013’ten 2024 sonuna kadar tutar bazında yüzde 63,3 artış gösterirken, binek otomobillerde artış yüzde 82,4, dayanıklı tüketim mallarında ise yüzde 138,7 artış gözleniyor. Bir başka ilginç nokta ise gıdada oluştu. Yine genel tüketim malı ithalat artışının üzerinde olmak üzere işlenmemiş gıda yüzde 94,5, işlenmiş gıda ithalatı ise yüzde 95,6 oranında artış gördü. Toplam içindeki payı düşük görünse de işlenmiş ve işlenmemiş gıdada 2024 yılında toplamda 7.2 milyar dolarlık ithalat yapılmış olması dikkati çekti. İthalatı aşağı çeken ise akaryakıt ve yağ ithalatındaki yüzde 50 gerileme oldu.

2025 Ocak-Ekim manzarası

Ticaret Bakanlığı, 2025 Ekim ayı verilerinde, yine genel ticaret sistemine göre, 2024’te bir miktar toparlanma gözlense de artış eğilimi devam ediyor. Bu verilere göre Ekim 2025’te yatırım malı ithalatı 5 milyar 46 milyon dolar olurken, tüketim malı ithalatı 4 milyar 890 milyon dolar oldu. Ocak-Ekim döneminde ise 43 milyar 780 milyon dolarlık yatırım malı ithalatına karşılık, 48 milyar 492 milyon dolarlık tüketim malı ithalatı gerçekleşti. Yatırım malı ithalatı bu dönemde bir önceki yıl aynı döneme kıyasla yüzde 4,5 artarken, tüketim malları ithalatı yüzde 10,5 artış gördü. Türkiye’de ekonomik aktivite yanında, yatırım alanında da son dönemde gelen