Bono deyince ticari senet, kambiyo senedi kavramı akla gelirken, dijitalleşme ile birlikte "dijital senet, sanal senet veya e-senet" hafızamızda yer etti. Ülkemizde kâğıt senetlerin (kırtasiyeden alınan senetlerin) elektronik ortamda yerini almasına yönelik hukuki altyapı oluşturma çabaları yer almaktadır. Medyada, 11. Yargı Paket Taslağı ile "karekodlu senet" haberleri yer almaktadır.
Karekodlu çeki duyanlar vardır; çoğu bankanın karekodlu çek ile ilgili uygulaması mevcuttur. Karekodlu çek, üzerinde bulunan karekodun hamil tarafından okutularak çekin kaydını gösteren bir hizmettir. Karekodlu çek uygulaması, karekodlu senet uygulamasına emsal olabilir.
Karekodlu Senet ve Hukuki Temelleri
Türk Ticaret Kanunu'nun (TTK) 776. maddesinde bono veya emre yazılı senette olması gereken koşullar belirlenmiş, 777. maddede ise bu koşulları içermeyen senedin bono olarak kabul edilmeyeceği hükme bağlanmıştır. Buna göre, karekodlu senet, TTK'da belirtilen senette olması gereken unsurlara göre düzenlenmesi gerekecektir.
-
Bu unsurlardan imza kısmı, karekodlu senette elektronik imza ile gerçekleşecektir.
-
Aynı zamanda karekodun olması, senette şekil şartı haline gelecektir.
-
Karekodlu senet elektronik imza ile imzalanırsa, Türk Ticaret Kanunu'nda senetlerin elektronik imza ile imzalanabileceğine ilişkin bir hükme ihtiyaç olabilir.
Blokzincir Teknolojisi ve Cevaplanması Gereken Sorular
-
Karekodlu senet, güvenlik açısından blokzincir teknolojisi ile kullanılabilir, zira bu teknolojide veriler değiştirilemez ve düzeltilemez. Ancak bu teknolojinin faydalarının yanı sıra, bloklara kaydedilen işlemin geri alınmasının olmaması gibi dezavantajları da mevcuttur.
Bu sebeple, blokzincir teknolojisi üzerinden kurgulanacak olan karekodlu senet sisteminde aşağıdaki soruların cevabının verilmesi gerekebilir:
-
Kâğıt üzerinde düzenlenen kıymetli evrakın borçlusu, senedin teslimi karşılığında ödeme ile yükümlü iken, karekodlu senette teslim, devir ve ciro işlemi nasıl olacak?
-
Kâğıt üzerinde düzenlenen nama veya emre yazılı senet, muvafakatın doğrudan senet üzerine yazılması ile hamile yazılı senede dönüşebilirken, karekodlu senette senet türü değiştirilebilecek mi?
-
Karekodlu senet ile ilgili hukuki düzenlemeler sonrasında kâğıt ortamında düzenlenen senet varlığını devam ettirecek mi?
-
Kâğıt üzerinde düzenlenen kıymetli evrak zayi olduğunda (çalındığında, yırtıldığında vb.) talep üzerine mahkeme senedin iptaline karar verirken, karekodlu senette zayi olma koşulları ne olacak? Siber saldırı olursa zayi belgesi istenecek mi?
-
Kâğıt üzerinde düzenlenen senet iptal edilerek, yeni bir senet düzenlenebilirken, karekodlu senette blokzincir teknolojisi ile işlemin iptali nasıl olacak? Tarafların durumu bankaya bildirimi yeterli olacak mı?
Karekodlu Senet Sisteminin Faydaları ve Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele
Bu soruların cevapları düşünülürken, karekodlu senet sisteminin sağlayacağı faydalardan bahsedilebilir:
-
Karekodlu senedin, e-devlet üzerinden kontrolünün sağlanması ve senedin kayıtlı olup olmadığının kontrol edilmesi, senedin güvenirliğine teminat sağlayacaktır.
-
Karekodlu senet ile dolandırıcılığın ve sahteciliğin önüne geçilecektir.
-
Karekodlu senet ile senedin kime devredildiğine ilişkin ciro silsilesi, senedi düzenleyen kişi bilgileri veya senedi ödeme izleri elektronik ortamda takip edilebilir.
-
Bu bağlamda karekodlu senet, kayıtdışı ekonomiyle mücadelede önemli olacaktır.
-
Bu uygulama, özellikle vergi denetiminde sahte faturayla mücadelede, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı tarafından risk analizi aracı olarak kullanılabilir.
-
Karekodlu senet uygulaması, sahte fatura düzenlemede özellikle kâğıt ortamında düzenlenen senetlerin ödemesini "elden yaptım" şeklindeki beyanlarının önüne geçecektir.
Mevcut Uygulamalar ve Risk Tespiti:
Ülkemizde senetlerin dijital ortamda ödenmesine ilişkin uygulamada, dijital senet platformları mevcuttur. Bu platformu yürüten paydaşlar ile uygulamada karşılaşılan sorunların müzakere edilmesi, karekodlu senet sisteminde ortaya çıkabilecek risklerin önceden tespitini sağlayabilir. Bu riskler, hukuki altyapı oluşturulurken dikkate alınabilir.