Tarımsal üretimin macerası sadece Sudan'da değil Nijer ve Venezuela’da da hüsranla bitti

Ali Ekber YILDIRIM

Türkiye’nin devlet olarak yurtdışında tarım yapma çalışmaları ilk olarak 2013 yılında başladı. AK Parti iktidarının o dönemki Sudan Devlet Başkanı Ömer el Beşir ile olan iyi ilişkileri nedeniyle bu ülkede 780 bin 500 hektar tarım arazisinin 99 yıllığına kiralanarak tarımsal üretim yapılması çalışmaları başlatıldı. Bu amaçla iki ülke arasında anlaşmalar imzalandı, ortak şirket kuruldu, bakanlar gitti geldi ve 10 yılın sonunda kurulan şirket tasfiye edildi. Sudan’da tarımsal üretim hüsranla sonuçlandı.

Nijer’de 1 milyon hektarlık alanda yem bitkileri üretilerek Türkiye’ye getirilecek üretim maliyetleri düşürülecek ve süt ineklerinin kesime gitmesi engellenecekti. Dönemin Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Nijer Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou ile 2018’de yaptığı görüşme sonucunda bu ülkede yem üretimi gündeme geldi. Bir teknik heyet bu ülkede çalışmalar yaptı ancak Nijer’deki tarımsal üretim hayali de başarısızlıkla sonuçlandı.

Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Haziran 2022’deki görüşmelerinden sonra dönemin Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi, Venezuela’da buğday üreteceklerini söyledi. Oysa Venezuela’da buğday yetişmiyordu. Bizden un ithal ediyorlardı. Bakan Vahit Kirişçi Venezuela’ya gitti helikopterle arazileri gezdi, tarlaları, çiftlikleri dolaştı. O sırada tarlalarda soya vardı. Soyayı görünce buğday değil soya ekileceğini söyledi. Bununla da yetinmedi bu ülkedeki hayvancılık potansiyelinin Türkiye’den daha iyi olduğunu söyledi. Venezuela’da üretim için çalışma bile yapılamadı. 

Yurtdışında tarımsal üretimin 3 ülkede yapılması hedefl endi. Yurtiçinde aylarca, yıllarca bunun üzerine konuşmalar yapıldı. Kamuoyunda öyle bir hava estirildi ki, Sudan’daki üretimle gıda güvencesi sağlanacak, gıda fiyatları düşürülecek algısı yaratıldı. Nijer’deki yem üretimi ile yem sorunu çözülecek hayvancılık şaha kalkacaktı. Venezuela’da buğday üretimi ile un sektörüne ucuz hammadde sağlanacaktı.

Bu projelerin hepsi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın mevkidaşı olan cumhurbaşkanı veya devlet başkanı ile olan görüşmelerinden sonra gündeme geldi. Muhtemelen iki ülke arasındaki görüşmeler sırasında o dönemki güncel konularda nasıl işbirliği yapılabileceği konuşulurken bu projeler gündeme geldi. İşbirliği yapılması için gerekli olan fizibilite çalışmaları olmadan da proje olmuş gibi sunulunca böyle hüsranlar doğdu.

NİJER’DE YEM ÜRETİMİ KİMİN FİKRİYDİ?

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 18 Kasım 2020 günü Ankara’da “Türkiye Ekonomisi Şurası” düzenledi. Bu Şura’ya Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu katıldı.

Oda ve borsa yöneticileri bu toplantıda tarım ve hayvancılıkta yaşanan sorunları da dile getirdi. Ekonomi Şurası’nda en çok gündeme getirilen konulardan birisi yem hammaddelerinde dışa bağımlılık nedeniyle yem fiyatının çok yükseldiği, çiğ süt üreticilerinin bu zamlar nedeniyle hayvancılığı bırakmak ve süt ineklerini kesmek zorunda kaldıkları oldu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, süt ineklerinin kesiminden haberi olduğunu ve yem sorununun çözülmesi için talimat verdiğini ifade etti. O toplantıda Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay Nijer Cumhurbaşkanı ile olan görüşmesini aktardıktan sonra oda ve borsa yöneticilerinin Nijer’de 1 milyon hektar alanda uygulanacak tarım projesinde yer almalarını istedi.

ÖZEL EKİP NİJER’DE ÇALIŞMALAR YAPTI

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay’ın da belirttiği gibi Nijer’de 1 milyon hektarlık alanda tarımsal üretim yapılması için özel bir ekip çalıştı. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal İşletmeler Genel Müdürlüğü (TİGEM), Devlet Su İşleri (DSİ), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve diğer bazı kurumlar bu ülkede incelemelerde bulundu ve bir dizi çalışma yaptı. Bu çalışmalardan sonra bir rapor hazırlandı. Ankara’da düzenlenen bir toplantıda 30-35 kişilik bir ekibe konuyla ilgili sunum yapıldı.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin Ekonomi Şurası’nda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatı ile Nijer Tarım Projesi çalışmaları hızlandırıldı. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Tarım İşletmeleri Genel Müdürü Ayşe Ayşin Işıkgece ile birlikte Nijer’in Ankara Büyükelçisi Salou Adama Gazibo ile görüştü. Bakanlık, iki ülke arasındaki tarım ve orman alanlarındaki ilişkilerin geliştirilmesine yönelik işbirliği imkânlarının konuşulduğunu duyurdu. Görüşmede Nijer’de 1 milyon hektar alanda yapılacak tarım projesi ele alındı. Bakan Pakdemirli, başlangıç olarak 1000 dönüm alanda bir pilot çalışma yapılmasını önerdi. Nijer’in Ankara Büyükelçisi Salou Adama Gazibo ise, en az 2 bin 500 dönüm alanda çalışma yapılmasını ve tahmini olarak 80 milyon dolarlık yatırım yapılmasını ifade ettikten sonra: “Bu çalışmalar tamamlandıktan sonra bizim çiftçilerimiz üretimi öğrenir ve devam eder” görüşünü dile getirdi.

YEM TAŞIMA MALİYETİ HESAPLANMAMIŞ

Nijer’de tarımsal üretim yapmak, yem bitkileri üretmek mümkündü, ancak o yemi Nijer’den Türkiye’ye getirmek çok maliyetliydi. Taşıma maliyeti yemin birkaç katından fazlaydı. Üretim yapılması düşünülmüş ama taşıma maliyeti hesaplanmamıştı. Sadece taşıma maliyeti değil, yol, liman ve diğer altyapı yetersizlikleri de dikkate alınmamıştı.Bu nedenle Nijer’de yem bitkileri üretme projesi üretim yapılamadan bitti.

Aslında istenen kaba yem Türkiye’de üretilebilirdi. Yıllardır kaba yem üretimine verilen destekler istenilen seviyede artırılmıyor. Mera alanları imara açılıyor. Mevcut mera alanları ıslah edilmiyor. Yani Nijer’de yem üretmek yerine Türkiye’de üretmek çok daha kolay. Maliyeti çok daha düşük. Türkiye’de de yem üretemeyen iktidar başka ülkelerde nasıl üretecek?

NİJER’DE YEM ÜRETEREK SÜT İNEKLERİNİN KESİLMESİ ÖNLENECEKTİ

Türkiye, Sudan’dan sonra, bir başka Afrika ülkesi Nijer’de de tarımsal üretim yapmak üzere harekete geçti. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay’ın Nijer Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou ile 2018’de yaptığı görüşme doğrultusunda, bu ülkede 1 milyon hektar alanda tarımsal üretim yapılması için anlaşmaya varıldı.

Bu görüşmeden sonra Cumhurbaşkanı Yardımcılığı bünyesinde özel bir ekip kuruldu ve Nijer’de çalışmalara başlandı. Hayvancılıkta yem açığını kapatmak ve fiyat artışlarını durdurmak için Nijer’deki 1 milyon hektar alanda yem bitkileri üretimi yapılarak Türkiye’ye getirilebileceğini belirten Oktay, bu konuda özel bir ekip oluşturulduğunu ve sürecin koordine edildiğini söyledi.

Sudan’dan sonra bu kez dünyanın acil gıda yardımına muhtaç ülkesi Nijer’de 1 milyon hektarlık alanda tarımsal üretim yapmak, öncelikle de hayvan yemi üretmek üzere proje geliştirildi. Proje kapsamında özel sektörün de yatırım yapması isteniyordu.

Cumhurbaşkanlığı’ndan, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne 2 Aralık 2020 tarihli ve E-44146668-730.06.01-46838 sayılı yazıyla Nijer’de yem üretimi konusunda yapılması planlanan proje hakkında bilgi verildi. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Genel Sekreteri Mustafa Saraçöz imzasıyla 9 Aralık 2020 tarihli ve “Nijer’de Tarım Alanında Yapılması Öngörülen Proje Hakında” başlığıyla Oda ve Borsalara bilgi verildi.

Venezuela’da buğday üretme hayali de boşa çıktı

Türkiye’nin yurtdışında tarımsal üretim yapmak istediği bir başka ülke Venezuela oldu. Türkiye ile Venezuela arasında tarihte görülmemiş yakın ilişkilerin yaşandığı son yıllarda bu yakınlık tarım alanına da taşınmak istendi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2018 yılında bu ülkeyi ziyareti, pandemi döneminde yapılan sağlık yardımları, Haziran 2022’de Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro’nun Türkiye ziyareti ile çok sayıda anlaşma imzalandı. Venezuela’da tarımsal üretim fikri de bu görüşmelerde gündeme geldi. Daha önce bu ülkeden peynir ithalatı da gündeme getirilmiş ancak ithal edilecek peynir olmadığı görülmüştü.

Haziran 2022’deki iki liderin görüşmesinden sonra dönemin Tarım ve Orman Bakanı Prof. Dr. Vahit Kirişci, Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro’nun isteği ile bu ülkede buğday üreteceklerini açıkladı. Hatta, Maduro’nun üretilecek buğdayın yüzde 30’unu kendilerine verilmesini, yüzde 70’inin Türkiye’ye getirebileceğini söylemiş.

BUĞDAY ÜRETİMİ İÇİN İKLİM UYGUN DEĞİL

Bu açıklama üzerine yaptığım araştırmada Venezuela’da buğday üretimi olmadığını çünkü iklimin buna uygun olmadığını yazdım. Venezuela, Amerika ve Kanada’dan buğday ithal ediyor. Sadece buğday ithal etmekle yetinmeyen Venezuela, un ithalatı da yapıyor. Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığının 2021 verilerine göre 81 milyon dolarlık un ithalatının yüzde 58’i Türkiye’den, yüzde 29’u Brezilya’dan ve yüzde 7,4’ü de Kolombiya’dan gerçekleştirildi.

Yapılan denemeler ve çalışmalar sonucunda buğday üretiminde istenen verim alınamayan Venezuela’da diyelim ki gerekli şartlar sağlandı ve buğday üretimi yapıldı. Burada üretilen buğdayı Türkiye’ye getirmenin maliyeti de çok yüksek olacaktı. Un ihtiyacının yüzde 58’ini karşıladığımız Venezuela’da buğday üretip Türkiye’ye getireceğiz ve un yaparak tekrar bu ülkeye satacağız. Bu hem ekonomik hem de ekolojik olarak mümkün değildi.

BAKAN VE VENEZUELA’YA GİDİNCE FİKİR DEĞİŞTİRDİ

Dönemin Tarım ve Orman Bakanı Prof. Dr. Vahit Kirişci 2022 Temmuz ayında resmi ziyaret için Venezuela’ya gitti. Bu gezide buğday üretiminden hiç söz edilmedi. Buğday yerine soya başta olmak üzere yem hammaddeleri üretimi konusunda yatırım yapılabileceği ifade edildi. Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro tarafından da kabul edilen Kirişci, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Devlet Başkanı Maduro’nun ortaya koyduğu iradenin, bakanlar tarafından da desteklenmesi sonrası, özel sektörün devrede olmasının iki ülke ilişkilerinin geleceği açısından hayati önem taşıdığını bildirdi. Çok güzel müjdeler vereceklerini söyledi. Fakat, bu müjdeler verilemeden Venezuela’da tarımsal üretim hayali de sona erdi.