KOBİ’lerin finansmana erişim zorlukları: Nedenler, sorunlar ve çözüm önerileri

Bilindiği gibi KOBİ’ler, Türkiye ekonomisinin belkemiğini oluşturur.

TÜİK verilerine göre, Türkiye’deki işletmelerin yaklaşık %99’unu KOBİ’ler meydana getirirken, istihdamın %73’ünü ve katma değerin %53’ünü sağlarlar.

Ancak, bu işletmeler finansmana erişimde ciddi zorluklar yaşamaktadır.

Açık kaynaklardan derlediğim bu yazımda KOBİ’lerin finansmana erişimdeki engelleri, yaşanan sorunları ve bu sorunların çözümüne yönelik önerileri detaylı bir şekilde ele alınmakta.

Analiz ise ulusal ve uluslararası kaynaklardan derlenen bilgiler üzerine kurulmuştur.

1. KOBİ’lerin Finansmana Erişimde Karşılaştığı Temel Nedenler

KOBİ’lerin finansmana erişim zorlukları, yapısal, ekonomik ve bürokratik faktörlerden kaynaklanmaktadır.

Bu nedenler, hem küresel hem de Türkiye’ye özgü unsurları içermektedir.

• Yetersiz Teminat ve Kredi Geçmişi: KOBİ’lerin büyük bir kısmı, bankaların talep ettiği teminatları sağlayamaz.

Özellikle yeni kurulan veya küçük ölçekli işletmeler, yeterli varlıklara sahip olmadıkları için kredi başvuruları reddedilir.

Dünya Bankası raporlarına göre, gelişmekte olan ülkelerde KOBİ’lerin %50’sinden fazlası teminat yetersizliği nedeniyle finansmana erişememektedir.

Türkiye’de ise, Kredi Garanti Fonu (KGF) gibi mekanizmalar olmasına rağmen, KOBİ’lerin kredi geçmişinin zayıf olması (örneğin, düzenli mali kayıt tutmama) bankaları riskli görmelerine yol açar.

• Yüksek Faiz Oranları ve Maliyetler: Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, faiz oranları KOBİ’ler için caydırıcı hale gelir.

2023-2024 yıllarında Türkiye’de enflasyonun %60’lara ulaşması , ticari kredi faizlerini %40-50 bandına çıkarmıştır.

Bu durum, KOBİ’lerin borçlanma maliyetlerini artırır ve geri ödeme yükünü ağırlaştırır.

Ayrıca, alternatif finansman kaynakları (örneğin, faktoring veya leasing) da yüksek komisyonlarla çalışır.

• Bilgi Asimetrisi ve Mali Şeffaflık Eksikliği: Bankalar, KOBİ’lerin mali durumunu değerlendirmekte zorlanır çünkü birçok KOBİ standart muhasebe sistemlerini kullanmaz.

Bu, “bilgi asimetrisi” sorununu doğurur; yani bankalar riski yüksek algılayarak kredi vermeyi reddeder. OECD raporlarında, KOBİ’lerin %40’ının mali raporlama eksikliği nedeniyle finansman engeliyle karşılaştığı belirtilmektedir.

• Piyasa Koşulları ve Ekonomik Dalgalanmalar: Pandemi, jeopolitik gerilimler (örneğin, Rusya-Ukrayna savaşı) ve döviz kuru dalgalanmaları gibi faktörler, KOBİ’leri daha kırılgan hale getirir.

Türkiye’de 2023’te yaşanan deprem felaketi, birçok KOBİ’nin operasyonlarını durdurarak finansman ihtiyacını artırmış, ancak erişimi zorlaştırmıştır.

• Bürokratik Engeller ve Düzenlemeler: Kredi başvurularındaki uzun prosedürler, evrak yükü ve düzenleyici kısıtlamalar (örneğin, Basel III kuralları), KOBİ’leri caydırır.

Türkiye’de bankaların risk ağırlıklı varlık hesaplamaları, KOBİ kredilerini daha pahalı kılar.

1. Yaşanan Sorunlar ve Etkileri

Finansmana erişim zorlukları, KOBİ’ler için bir dizi sorun yaratır ve bu sorunlar ekonominin geneline yansır.

• Büyüme ve Yatırım Eksikliği: Finansman bulamayan KOBİ’ler, yeni yatırımlar yapamaz, teknolojiye erişemez ve rekabet gücünü kaybeder.

TOBB verilerine göre, Türkiye’deki KOBİ’lerin %60’ı finansman eksikliği nedeniyle büyüme fırsatlarını kaçırıyor.

Bu, istihdam kaybına ve ekonomik durgunluğa yol açar.

• Nakit Akışı Sorunları ve İflas Riski: Kısa vadeli finansman eksikliği, tedarikçi ödemelerini geciktirir ve nakit akışını bozar.

2022-2023 döneminde Türkiye’de iflas eden şirketlerin %70’i KOBİ’lerden oluşmuştur.

Bu sorun, özellikle ihracat yapan KOBİ’lerde döviz riskiyle birleşince derinleşir.

• Eşitsizlik ve Bölgesel Farklılıklar: Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki KOBİ’ler, batı bölgelerine göre daha fazla zorluk çeker.

Banka şubelerinin azlığı ve yerel ekonomik koşullar, erişimi kısıtlar.

Kadın girişimcilerin yönettiği KOBİ’lerde ise cinsiyet temelli ayrımcılık ek bir sorun oluşturur; IFC raporlarına göre, kadın KOBİ’lerin finansman erişimi %30 daha düşüktür.

• Alternatif Finansman Kaynaklarının Yetersizliği: Geleneksel bankacılığın ötesinde, risk sermayesi (venture capital) veya melek yatırımcılar Türkiye’de sınırlıdır.

Fintech çözümleri artsa da, regülasyon eksikliği güveni zedeler.

Bu sorunlar, KOBİ’lerin verimliliğini düşürür, inovasyonu engeller ve genel ekonomik büyümeyi yavaşlatır.

Örneğin, AB ülkelerinde KOBİ finansman açığı %15 iken, Türkiye’de bu oran %25-30’a ulaşmaktadır.

1. Çözüm Önerileri

KOBİ’lerin finansmana erişim sorunlarını çözmek için çok yönlü yaklaşımlar gereklidir.

Aşağıda, kısa ve uzun vadeli öneriler sunulmaktadır.

• Devlet Destekli Garanti ve Teşvik Programlarının Genişletilmesi:

KGF gibi fonların kapsamı artırılmalı, teminat oranları düşürülmelidir.

Hükümet, düşük faizli kredi programları (örneğin, KOSGEB’in sıfır faizli kredileri) ile KOBİ’leri  daha çok desteklemelidir.

Ayrıca, deprem gibi krizlerde acil finansman paketleri devreye sokulabilir.

• Mali Şeffaflık ve Eğitim Programları: KOBİ’lere yönelik muhasebe ve finansal okuryazarlık eğitimleri zorunlu hale getirilmelidir.

Dijital platformlar üzerinden mali raporlama sistemleri (örneğin, e-fatura entegrasyonu) teşvik edilerek bilgi asimetrisi azaltılabilir.

TOBB ve KOSGEB’in ortak eğitim programları bu alanda etkili olabilir.

• Fintech ve Alternatif Finansman Modellerinin Teşviki: Dijital bankacılık ve fintech şirketleri (örneğin, peer-to-peer lending) regüle edilerek yaygınlaştırılmalıdır.

Blokzincir tabanlı finansman araçları, teminatsız kredileri mümkün kılar.

Türkiye’de Fintech Derneği’nin önerdiği gibi, sandbox (deneme alanı) uygulamaları ile yenilikler test edilebilir.

• Bankacılık Reformları ve Risk Değerlendirme Modelleri: Bankalar, KOBİ’lere özel risk modelleri geliştirmeli; örneğin, nakit akışı odaklı değerlendirmeler yerine getirilmelidir.

Basel kurallarının KOBİ’lere uyarlanması için lobi çalışmaları yapılabilir.

Ayrıca, yeşil finansman gibi tematik krediler (sürdürülebilirlik odaklı) teşvik edilerek yeni fırsatlar yaratılabilir.

• Bölgesel ve Cinsiyet Odaklı Politikalar: Doğu bölgelerine özel kredi fonları kurulmalı, kadın girişimcilere pozitif ayrımcılık uygulanmalıdır.

AB fonları (IPA programları) gibi uluslararası destekler entegre edilerek erişim artırılabilir.

• Araştırma ve İzleme Mekanizmaları: Düzenli anketler ve raporlarla KOBİ finansman açığı izlenmeli.

Örneğin, Dünya Bankası’nın SME Finance Forum’u gibi platformlar model alınabilir.

Bu önerilerin uygulanması, kamu-özel sektör iş birliğini gerektirir.

Kısa vadede teşvikler, uzun vadede ise yapısal reformlar öncelikli olmalıdır.

Sonuç

KOBİ’lerin finansmana erişim zorlukları, Türkiye’nin ekonomik kalkınmasını doğrudan etkileyen kritik bir sorundur.

Nedenler teminat yetersizliğinden ekonomik dalgalanmalara uzanırken, sorunlar büyüme eksikliği ve iflas riski olarak kendini gösterir.

Ancak, devlet destekleri, eğitim programları ve fintech yenilikleri gibi çözümlerle bu engeller aşılabilir.

KOBİ’lerin güçlendirilmesi, daha adil ve sürdürülebilir bir ekonomi yaratacaktır.

Politika yapıcılar, bu alanda acil adımlar atarak KOBİ’leri desteklemelidir.