2023 yılını geride bıraktık. Ekonomik ve siyasi açıdan değerlendirdiğimizde geçtiğimiz yılın hiç de kolay bir yıl olmadığını, aksine oldukça volatil bir yıl olduğunu söylebiliriz diye düşünüyorum. Kendi içerisinde farklı dönemler itibariyla farklı hikayeleri olan bir yıl oldu 2023. Seçimlere kadar olan dönem ile seçimlerden sonraki süreç için ekonomik gidişatın farklılaştığı ve bunun da tüm ekonomik göstergeleri etkilediğini gördük. Bu yazımızda kısaca dış ticaret rakamları bakımından 2023 yılının kısa bir analizine ve 2024 yılında gümrük uygumaları bakımından önceki yıla göre değişen önemli konu başlıklarına değiniyor olacağız.
İhracatta Kayda Değer Bir Artış Yok, Neyse ki İthalatta da
Ticaret Bakanlığı tarafından 2023/Aralık dönemine ilişkin açıklanan veri bültenine göre; 2023 yılında ihracat %0,64 oranında artışla 255 milyar 809 milyon dolar, ithalat %0,51 oranında azalışla 361 milyar 847 milyon dolar olarak gerçekleşti. Ülkemizin 2023 yılı dış ticaret hacmi ise %0,04 oranında azalarak 617 milyar 656 milyon dolar oldu.
Yukarıda belirtilen rakamları şöyle bir değerlendirdiğimizde; ihracatta 2023 yılında neredeyse yerimizde saydığımızı ifade etmek yanlış olmayacak gibi. İhracatçılar açısından son birkaç yılın hem döviz kuru düzeyi, TL bazlı maliyet artışları, uygulanan ekonomik politikaların etkileri ve yoğun regülasyonlar sebebiyle pek de keyifli geçmediğini söylemek gerekiyor. Zaten ihracatçıların kendisi de farklı platformlarda bu durumu dile getirmekteler. Her türlü değişen ve olumsuz koşullara rağmen ihracatımızın 2023 yılında en azından önceki yıldaki değerini korumasını çok da kötü bir tablo olarak görmüyorum açıkçası. Zira 2023 yılının kendi içerisinde farklı değişkenleri vardı ve bu değişkenler ihracat açısından hiç de olumlu bir iklim olmasına izin vermedi.
2023 yılı dış ticaret rakamlarının görece pozitif olarak ele alabileceğimiz yanı ise ithalat tarafında kendisini gösteriyor. Evet, belki ihracatta bir artış sergileyememiş olabiliriz 2023’te, ama en azından ithalatımız da artmamış ve önceki yıl ile aynı düzeyde seyretmiş ve hatta yüzde yarım da olsa azalmış. Bu ithalat ve ihracat rakamları ışığında dış ticaret hacmimiz de neredeyse değişmedi 2023 yılında.
TAREKS Süreçlerinde Dokümantasyon Her Zamankinden Daha Önemli
Tüm gümrük ve dış ticaret prodesyonelleri bilirler. Takvim yılının son günleri bizler açısından oldukça hareketli, yoğun ve zor geçer. Özellikle yılın son günlerine sıkıştırılan bir sonraki yıl uygulanacak gümrük ve dış ticaret mevzuatına dair regülasyonlar, Resmi Gazete’nin mükerrer sayılarında yayımlanır. Hem yayımlanan mevzuatı incelemek hem de etkilerini değerlendirip uygulamasına karar vermek için çok kısa bir süre vardır. İşte yine 2023’ün son günleri de öyle oldu.
2024 yılında uygulanacak gümrük ve dış ticaret mevzuatı için kapsamlı değişikliklerin yapıldığı en önemli konulardan biri TAREKS olarak karşımıza çıktı. TAREKS; güvenlik, kalite ve standartlara uygunluk açısından gerçekleştirilen ithalat ve ihracat denetimlerinin risk esaslı olarak yapılmasına imkân veren web tabanlı bir uygulama.
TAREKS süreçlerindeki “Fiili Denetim” konusunda daha önce yapılan başvurularda, eşyanın fiili denetime sevk edilmesi ve 3 gün içerisinde evrak yüklenmemesi durumunda dosya doğrudan iptal olmakta ve sonrasında tekrar aynı eşya için müracaat yapılabilmekteydi.
Ancak yapılan mevzuat değişikliği ile dosyanın “fiili denetime” düşmesi durumunda, sisteme evrak yüklenmesi için 20 gün süre verilmesi ve bu süre içinde evrakın yüklenmemesi durumunda ise artık dosyanın “red” olarak sonuçlanması uygulamasına geçildi. Dolayısıyla TAREKS süreçleri için artık dokümantasyonun tam ve eksiksiz olmasının her zamankinden daha da önemli hale geldiğini ifade etmek gerek.
Gıda ile Temas Etmeyecek Eşya İçin YGM Raporu şart oldu.
Bana göre 2024 yılında uygulanacak gümrük ve dış ticaret mevzuatı değişiklikleri kapsamında yükümlüler nezdinde en fazla etki yaratması beklenen bir diğer durum da Tarım ve Orman Bakanlığının Kontrolüne tabi ürünlerin ithalatı ile ilgili. Bilindiği üzere halihazırdaki uygulamada, Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliği kapsamındaki ürünlerin belirli rejimler altında yurda ithal edilmesi halinde Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan alınan uygunluk yazıları Tek pencere Sistemi (TPS) kapsamında gümrük idaresine sunulmak zorunda.
Daha önceki uygulamada kapsam dışı kalan eşya için, ürünün gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemelerin üretiminde kullanılmayacağına ilişkin taahhütname verilirken yeni 2024/5 sayılı Tebliğ ile bu durumun yetkilendirilmiş gümrük müşaviri (YGM) raporu ile tevsik edilmesi istenmekte.
Bu kapsamdaki ürünlerin neler olduğu, söz konusu Tebliğin “Muafiyetler ve Kapsam dışı” başlıklı 10’uncu maddesinde yer alıyor. Ürün grubunun oldukça çeşitli olduğu dikkate alındığında, bu raporlama sürecinin etki edeceği dış ticaret erbabı sayısının hiç de azımsanacak sayıda olmayacağını öngörmek mümkün. Raporlama yükümlülüğü 500.000 TL toplam fatura tutarını aşan ürünler için yapılacakken konuya ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü tarafından belirlenecek.
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği müessesesinin tespit işlemi yapmaya yetkilendirilen alanlarının çeşitlenmesi ve gümrük mevzuatı ile kamu otoritesinin izin verdiği ölçüde genişletilmesi bence oldukça olumlu bir gelişme. İlerleyen dönemlerde daha fazla alan ve konu özelinde yetkilendirilmiş gümrük müşavirliği uygulamasının kapsamlı ve kurumsal hale getirilmesine yönelik gelişmelerin ve regülasyonel düzenlemelerin artacağını tahmin ediyorum.
Gümrük ve dış ticaret mevzuatındaki 2024 yılı değişikliklerinin tamamını elbette burada ele almamız mümkün değil. Yukarıda bahsettiğim birkaç konu, ilk bakışta etki alanının en geniş olacağını ve uygulamayı doğrudan değiştireceğini tahmin ettiğim başlıklara ait. Bu arada son bir dilek: Umarım 2024 yılı hepimiz için daha güzel, mutlu ve öngörülebilir geçer.