Ahmet ARSLAN
CPA, MBA
17.05.2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan tasarruf tedbirlerine ilişkin 2024/7 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesinde; “4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu uyarınca uygulamaya konulan toplu sözleşmelerde öngörülen koruyucu giyim ve donanımı malzemeleri, söz konusu sözleşmelerde yer alan hizmetlerde görev yapan personel ile sınırlı olarak, ayni şekilde verilecektir. Bu yardım karşılığında çek, kupon veya benzeri ödeme araçları kullanılmayacak ve nakdî bir ödemede bulunulmayacaktır.” şeklinde bir düzenleme yer almaktadır.
Söz konusu genelge hükmü “koruyucu giyim malzemesi” alımı adı altında kamu idarelerince yapılan hileli ve sahte işlemlerin Devlet tarafından da farkında olunduğunu göstermektedir.
Burada zikredilen koruyucu giyim malzemesi yardımı öteden beri 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na istinaden yayımlanan Memurlara Yapılacak Giyecek Yardımı Yönetmeliği gereğince doktor hemşire önlüğü, hakim ve savcı cüppesi, asker polis itfaiye, zabıta, bekçi üniforması vb. şekilde kamu görevlilerine temin edilen kıyafet değil, toplu sözleşme hükümleri gereğince 2012 yılından beri iş sağlığı ve güvenliği kapsamında bazı memurlara verilmesi öngörülen bere, kask, çizme, bot, eldiven, kamuflaj, tulum, gözlük, maske vb. malzemelerdir. Koruyucu kıyafet; kişisel giysileri örten ya da bunların yerine geçen birçok tehlikeye karşı tasarlanmış ürünlerdir. Koruyucu elbise özellikle çalışma ve mesai sırasında kişileri kimyasaldan, aşırı sıcaktan veya soğuktan, nemden, toksik maddelerden, elektrikten, radyasyondan, aşındırıcı maddelerden, nükleerden, radyoaktiften kısaca biyolojik ve fiziksel tehlikelerden koruma şeklinde dizayn edilmektedir. Koruyucu giysiye örnek olarak tıbbi koruyucu tulum, elektrik arkından koruyucu elbise, kaynakçı giysisi, alev almaz iş elbisesi, kimyasal koruyucu tulum, antistatik iş elbisesi, erimiş metal sıçramasına karşı koruyucu tulum gösterilmektedir. Önlük, bere, kask, çizme, bot, eldiven, kamuflaj, tulum, gözlük, maske koruyucu giyim malzemelerinin diğer başlıca örnekleridir.
Ne var ki, uygulamada bazı kamu idarelerince personele koruyucu iş kıyafeti alımı adı altında alım (ihale) yapılmakta, fakat bu alım kapsamında kurum personelinin neredeyse tamamına (onbinlerce sayıda) market, mağaza vb. alışveriş merkezlerinden yiyecek, içecek, aksesuar, şahsi kıyafet vb. kendi şahsi ihtiyaçlarını karşılamaları için ihaleyi kazanan firma tarafından alışveriş çeki, değişim kartı veya kuponu vb. ödeme araçları verilmektedir. Söz konusu mali imkana ilişkin ödeme belgeleri (ihale kararı, muayene kabul tutanağı, fatura vb.) ise sanki koruyucu giyim malzemesi teslim alınmış ve personele dağıtılmış gibi düzenlenmektedir. Bu bağlamda, söz konusu mali imkana ilişkin satınalma (ihale) kararı, muayene ve kabul tutanağı, taşınır işlem fişi vb. belgelerin tamamı gerçeği yansıtmamaktadır.
Bu bağlamda, yayımlanan bütçe istatistiklerine göre, 2012-2025 döneminde merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince “iş kıyafeti alımı” adıyla personele toplam 37.9 Milyar TL tutarında alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları dağıtılmış olduğu anlaşılmaktadır.
Kamu idarelerince “koruyucu giyim malzemesi alımı” yapılan alımlarla ilgili olarak Sayıştay tarafından yapılan denetimlerde sadece iş sağlığı ve güvenliği gereğince çalışma ve mesai sırasında kişileri kimyasaldan, aşırı sıcaktan veya soğuktan, nemden, toksik maddelerden, elektrikten, radyasyondan, aşındırıcı maddelerden, nükleerden, radyoaktiften kısaca biyolojik ve fiziksel tehlikelere maruz kalan personele verilmesi yapılması gereken söz konusu malzeme yardımının istisnasız tüm memurlara verildiği tespit edilmiştir.
Bu durumda, toplu iş sözleşmelerine “Koruyucu giyim malzemesi yardımı” adı altında yer alan düzenlemenin masumane bir düzenleme olmadığı, söz konusu düzenlemenin asıl ve nihai amacının memurlara örtülü bir şekilde ek mali imkan sağlamak olduğu anlaşılmaktadır.
Memur sendikalarının da baskısıyla kamu idarelerince “Koruyucu giyim malzemesi yardımı” adı altında personele mali bir imkan sağlanması ihale ve ihale sözleşmesinin ifası sürecinde bir takım usulsüzlüklerin meydana gelmesine yol açmaktadır.
“Koruyucu giyim malzemesi alımı” adı altında tüm personele alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları dağıtılması şeklindeki hileli iş ve işlemlerin tespiti güç veya imkansız değildir.
İlk olarak, sadece arazide ve sahada çalışan personele kapsaması gereken “koruyucu giyim malzemesi” alımının büroda çalışan personel dahi kurumun tüm personelini kapsaması dağıtılan şeyin koruyucu giyim malzemesi olmadığını göstermektedir.
İkinci olarak, personele gerçekten koruyucu giyim malzemesinin verilmesi amaçlanıyorsa örneğin 2024 yılında verilmesi gerekip personelin o dönemdeki işlerinde kullanılması gereken koruyucu giyim malzemelerine ilişkin ihalenin 2023 yılı sonunda veya en geç 2024 yılı başında yapılması ve bu malzemelerin henüz 2024 yılı başında personele dağıtılması ve personel tarafından toplu sözleşmede sayılan işlerde kullanılması icap ederdi. Oysa, aylık bazda yayımlanan bütçe istatistiklerine göre “koruyucu giyim malzemesi” alımları yılın başlarında değil, yılın ortasında ve sonlarına doğru gerçekleştirilmektedir. Personele iş sağlığı ve güvenliği kapsamında koruması için verilmesi icap eden malzemenin yılın ortasında ve sonlarına doğru yapılması aslında kullanılan veya kullanılacak böyle bir malzemenin bulunmadığını göstermektedir.
Üçüncü olarak, tedarikçi firma tarafından mal teslimlerine ilişkin faturaların gerçeği yansıtıp yansıtmadığı bunların irsaliye, nakliye faturası, alış faturası vb. belgelere dayanıp dayanmadığı, fatura konusu mal ve malzemelerin işletmenin faaliyet konusuna girip girmediği, fatura tutarının işletmenin hacmiyle orantılı olup olmadığı, fatura bedelinin ödenme şekli vb. hususlar incelenerek tespit edilir. “Koruyucu giyim malzemesi alımı” adı altında personele alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları dağıtılması şeklindeki hileli iş ve işlemlerin bu hususlara dayanması teknik olarak mümkün değildir. Örneğin, perakende gıda ticareti yapan bir marketten koruyucu giyim malzemesi alımı olarak faturanın gerçek olmaması muhtemeldir.
Kamuoyuna yansıyan bilgilerden; kamu idarelerince “koruyucu giyim malzemesi alımı” adı altında tüm personele alışveriş çeki-kartı, değişim kartı dağıtılması şeklindeki uygulamanın Tarım ve Orman Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü, DSİ Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğünde yaygın olduğu anlaşılmaktadır.
Kamu idarelerince “koruyucu giyim malzemesi alımı” adı altında tüm personele alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları dağıtılması sadece Tasarruf Tedbirleri Genelgesine aykırı bir husus olmayıp, kamu kaynağında azalma ve gerçek dışı eylem ve işlem olarak kusuru bulunan görevlilerin ve tedarikçi firmanın adli, mali ve idari sorumluluğunu da gerektirmektedir.
İlk olarak, “İhale kararında veya sözleşmede evsafı belirtilen maldan başka bir malın teslim veya kabul edilmesi” Türk Ceza Kanunu’na (Md. 236) göre edimin ifasına fesat karıştırma suçu olarak adli yaptırım gerektirmektedir. Bu bağlamda, personele aslında alışveriş çeki-kartı, değişim kartı dağıtıldığı halde yüklenici firmaya söz konusu ödeme araçlarının bedelinin koruyucu giyim malzemesi alımı adı altında ödenmesi ve dolayısıyla olmayan ve teslim alınmayan malzemeye ilişkin muayene ve kabul tutanağı, taşınır işlem fişi vb. belge düzenlenmesi söz konusu suç tanımına birebir uymaktadır. Söz konusu suçun faili sadece gerçeğe aykırı teslim alma işlemini yapan kamu görevlileri değil, böyle bir teslimi yapmış gibi fatura düzenleyen yüklenici firma yetkilileridir.
İkinci olarak, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa (Md. 71) göre “Mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması” kamu zararına yol açan haller arasında sayılmıştır. Personele yiyecek, içecek, aksesuar, şahsi kıyafet vb. kendi şahsi ihtiyaçlarını karşılamaları için devlet bütçesinden alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları verilmesi harcama mevzuatımızda öngörülen bir ödeme kalemi değildir.
Üçüncü olarak, gerçeğe aykırı belge düzenlemek 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre kademe ilerlemesinin durdurulması şeklinde disiplin cezasını gerektirmektedir.
Son olarak, personele yiyecek, içecek, aksesuar, şahsi kıyafet vb. kendi şahsi ihtiyaçlarını karşılamaları için verilen alışveriş çeki-kartı, değişim kartı bedeli için koruyucu giyim malzemesi alımı faturası düzenlenmesinin sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge olarak vergisel boyutları da bulunmaktadır.
Hangi amaçla olursa olsun “Koruyucu giyim malzemesi yardımı”nın personele alışveriş çeki-kartı, değişim kartı vb. ödeme araçları verilmesine evrilmesi gerçeğe aykırı iş ve işlemlerle kamu kaynağının kötüye kullanılmasına ve kamu kurumlarında sahtecilik kültürünün yaygınlaşmasına sebebiyet verir.
Bu nedenle, gerçeğe aykırı iş ve işlemlerle kamu kaynağının kötüye kullanılması şeklindeki bu tür uygulamanın önüne geçilebilmesi için Genelgede de belirtildiği üzere kamu idarelerince diğer mal ve malzeme alımları gibi “Koruyucu giyim malzemesi” alımlarının da DMO üzerinden yapılmasında fayda bulunmaktadır.
Sonuç
Koruyucu giyim malzemesi alımı altında kamu personeline market ve mağazalardan yiyecek, içerek, giyecek vb. şahsi ihtiyaçlarını karşılamaları için alışveriş çeki veya kartı verilmesi şeklindeki uygulama sadece tasarruf tedbirlerinin konusu değildir.
Hangi amaçla olursa olsun “Koruyucu giyim malzemesi yardımı”nın personele alışveriş çeki veya kartı verilmesine evirilmesi gerçeğe aykırı iş ve işlemlerle kamu kaynağının kötüye kullanılması ve kamu kurumlarında sahtecilik kültürünün yaygınlaşmasına sebebiyet verir.
Bu nedenle, bu tür sonuçların meydana gelmemesi için, kamu idarelerinde yapılacak denetimlerle bu tür uygulamalara son verilmeli ve bu tür uygulamaların içinde bulunan idareci ve personel hakkında gerekli adli, idari ve mali işlemler tesis edilmelidir.
Aynı zamanda, gerçekten personele koruyucu giyim malzemesi verilmesi amaçlanıyorsa Tasarruf Tedbirleri Genelgesinde de belirtildiği üzere kamu idarelerince diğer mal ve malzeme alımları gibi “Koruyucu giyim malzemesi” alımları da DMO üzerinden yapılmalıdır.