Belediyelerin mali hacmi

Ahmet ARSLAN

CPA, MBA

Belediyeler halkın mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılayan kamu idareleridir. Söz konusu özellikleri nedeniyle belediyeler temizlik işlerinden sosyal tesis işletmeciliğine kadar çok geniş bir yelpazede birçok işi ifa etmektedir. Aynı şekilde, belediyelerin ifa ettiği iş ve hizmetlerin kapsamı da her geçen gün genişlemektedir.

Bu durum, aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, belediyelerin varlık ve kaynakları ile gelir ve giderlerine yansımaktadır.

Belediyelerin görevleri, yetkileri, gelirleri ve giderleri 5393 sayılı Belediye Kanunu ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda sayılmıştır.

Ülkemizce modern anlamda ilk belediye idaresi “İstanbul Şehremaneti” adıyla 1854 yılında kurulmuş olup, 1923 yılında 421 olan belediye sayısı günümüzde 1402’ye ulaşmıştır. Söz konusu sayının belediye türleri itibariyle dağılımı aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir:

Nüfusu 2.000’in altında 129, 5.000’in altında 538, 10.000’in altında ise 708 belediye bulunmaktadır.

Tabloda görüldüğü üzere, 2006-2024 arası dönemde belediyelerin giderleri 21,6 milyar TL’den 1,3 trilyon TL’ye, gelirleri ise 20.3 milyar TL’den 1,2 trilyon TL’ye ulaşmıştır. Söz konusu durum giderler açısından yaklaşık olarak 6 kat, gelirler açısından ise 5,4 katlık bir artışı ifade etmektedir. Belediyelerin gelirlerinin giderleri ile aynı oranda artmaması sonucunda belediyelerin bütçe dengesi (açığı) yaklaşık olarak 14 kat artmıştır.

2025 yılında belediyelerin toplam bütçe tahmini yaklaşık olarak 2 trilyon TL’dir.

Belediyelerin yıllık yatırım harcamaları 313 milyar TL’ye erişmiş olup, belediyelerin mal ve hizmet alımı ve yatırım yoluyla reel sektöre sağladığı yıllık kaynak yaklaşık olarak 1 trilyon TL’ye erişmiştir.

Her ne kadar belediyelerin personel giderlerinin bütçeleri içindeki payı %11 civarında görünmekte ise de söz konusu orana belediye şirketlerinde çalışan personel sayısı dahil değildir.

Belediyelerde çalışan toplam personel sayısının toplam kamu personeli içindeki payı yaklaşık olarak %15’e denk gelmektedir. 

Belediyelerin gelirlerinin %73,93’ü ise merkezi yönetimden aktarılan paylardan, kalanı ise kendi öz gelirleri oluşmaktadır.

Belediyelerin varlık ve kaynakları ise aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir.

Tabloda görüldüğü üzere, 2024 yılı sonu itibariyle mahalli idarelerin varlıkları yaklaşık olarak 10 trilyon TL olup, söz konusu varlıkların yaklaşık olarak %10’u yabancı kaynaklarla (borç), geriye kalan kısmı ise özkaynakla finanse edilmiştir. Belediyeler kamuoyunda genellikle borçlu kurumlar olarak algılanmakla birlikte yukarıdaki tablo durumun öyle olmadığını göstermektedir. Belediyelerin borçlarının toplam kaynakları içindeki payının düşük görünmesinde son 2 yıldır uygulanan enflasyon düzeltmesinin önemli bir etkisi bulunmaktadır.

Belediyenin varlıklarının neredeyse tamamı duran varlıklardan oluşmaktadır.

Belediyelerin sahip olduğu duran varlıklar içinde yer alan taşınır duran varlıklar sayı itibariyle aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir.

Belediyelerin kullanmakta olduğu kiralık taşıt aracı sayısı ise 29.720’dir.

Sonuç

Belediyeler faaliyetleri ve kaynakları itibariyle her geçen gün büyüyen kurumlardır. Bu durum söz konusu faaliyetlerin ve kaynakların kurallara uygun ve verimli şekilde icra edilmesini gerektirmektedir.

Aynı şekilde, merkezi yönetimin belediyelerle rekabete girmek yerine belediyelerin beldenin kalkınmasına yönelik ve halkın gündelik hayatına dokunan faydalı faaliyetlerini mali olarak desteklemesi ve vesayet yetkisini yerinden yönetim ve yerel yönetimlerin özerkliği ilkesine uygun şekilde özenle kullanmasında fayda bulunmaktadır.  

KAYNAKÇA

Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu

www.muhasebat.gov.tr

Ahmet Arslan; Mahalli İdareler Muhasebesi, 2. Baskı, Ankara.

* Tablo sadece belediyeleri değil, mahalli idarelerin tamamını kapsamakla birlikte sadece 51 ilde il özel idaresi bulunmakta olup, bunların mali hacminin mahalli idareler içindeki payı oldukça düşüktür.