Uğur GELİNCİK / Vergi Müfettişi
Teknolojik gelişim, günümüz dünyasında ülkeler arası rekabetin net olarak hissedildiği güç savaşlarından biri haline gelmiştir. Öyle ki, ülkelerin ekonomik gelişmişlikleri ile teknoloji yoğun üretim adımları birbirini destekler niteliktedir. Özellikle geleneksel üretim süreçlerine teknolojik buluşların entegre edilmesi, verimlilik başta olmak üzere birçok noktada ilham verici görülmektedir. Ülkemiz cephesinden bakıldığında da üretim endüstrisinin farklılaşması ve teknolojik bilginin üretilmesi oldukça kritik bir adımdır.
Vergi kanunlarımızda, teknolojik bilgi üreten, teknoloji yoğun üretime katkı veren mükelleflere bir takım istisna ve teşvikler sağlanmaktadır. Söz konusu alanda akla gelen ilk düzenlemelerden biri ise 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu (TGBK)’dur. İlgili Kanun’un birinci maddesinde; teknoloji yoğun alanlarda yatırım olanakları ile araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânları yaratmanın, teknoloji transferine yardımcı olmanın yanı sıra, yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak teknolojik alt yapıyı sağlamanın amaçlandığı belirtilmiştir. TGBK’ de kendine yer bulan kuluçka merkezi oluşumları da bahsedilen amaçlara ulaşılması noktasında önemli bir misyon üstlenmektedir.
İngilizce “incubator” kelimesinden gelen kuluçka merkezi terimi, en yalın haliyle, iş dünyasında girişimcilere destek sağlayan gelişim merkezleri olarak tanımlanabilmektedir. Dünya genelinde yapılan inceleme ve araştırmalarda, kuluçka merkezlerinde faaliyet gösteren işletmelerin uzun vadeli performanslarının oldukça yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
TGBK 3/1-(s) bendinde, kuluçka merkezi (inkübatör) terimine açıkça yer verilmiştir. İlgili bentte; özellikle genç ve yeni işletmeleri geliştirmek amacıyla; girişimcilere bölge içinde veya dışında ofis hizmetleri, ekipman desteği, yönetim desteği, mali kaynaklara erişim, kritik iş ve teknik destek hizmetlerinin bir çatı altında tek elden sağlandığı yapıların, kuluçka merkezi olarak anlaşılması gerektiği belirtilmiştir.
Kanunda yer verilen tanımdan da anlaşılacağı üzere bu merkezlerin ana gayesi, iş fikri ya da hayata geçirmek istediği projesi olan ancak imkanları yetersiz bulunan genç işletme ve girişimcilere destek olmaktır. Bu merkezlerde söz konusu destekler, ekipman, altyapı, eğitim, yatırımcı gibi konularda profesyonel olarak sunulmaktadır.
Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB) yönetici şirketi tarafından, bölgede ve bölge alanları dışında kuluçka merkezi açılabilmektedir. Yönetici şirket tarafından yürütülecek kuluçka merkezi faaliyetlerinde, Ar-Ge ve yenilikçi firmaları yetiştirmek, genç ve yeni işletmeleri geliştirmek amacı esastır. Bu merkezlerin asıl olarak bölge içerisinde oluşturulması gerekmekteydi. Ancak 28.01.2021 tarihli ve 7263 sayılı Kanun ile bölge dışında da kuluçka merkezi kurulabilmesine olanak tanınmıştır.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde, bölge alanları dışında açılan kuluçka merkezlerinde yer alacak girişimciler için bazı şartlar belirlenmiştir. Yönetmeliğin 15’inci maddesinde bölge dışındaki merkezlerde yer alacak kuluçka girişimcisi aşağıdaki şartları taşımalıdır;
-Personel sayısının 10 kişiden az olması,
-Son üç yıl içerisinde kurulmuş olması ve
-Teknoloji tabanlı bir işletme olması.
Kanun kapsamında sağlanan destek, teşvik, muafiyet ve istisnalar, bölge dışındaki kuluçka merkezlerinde de aynen uygulanabilecektir.
Diğer taraftan, bölge alanları içerisinde yer alan merkezlerde faaliyette bulunan kuluçka firma sayıları, bölgedeki toplam firma sayısının yüzde onundan az olamamaktadır. Yönetici şirket, bölge alanındaki binalara ait toplam kiralanabilir alanının en az yüzde beşi oranında yeri kuluçka firmalarına ayırmak zorundadır.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde, kuluçka merkezlerinde yer alan girişimciler kuluçka firmaları olarak tanımlanmıştır. Bu tanım içerisinde, teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketleri tarafından yürütülen girişimcilik programlarına katılarak şirketleşen veya Ar-Ge, teknolojik yenilik, yazılım ve tasarım faaliyetlerinde bulunan işletmeler yer almaktadır. Ancak bu işletmelerin, proje sahibi ve en fazla üç yıllık olması gerekmektedir. Yani üç yaşından büyük işletmeler bu kapsamda yer alamamaktadır. Nitekim kuluçka merkezlerinin amacı ile bu düzenlemenin uyumlu olduğunu söylemek doğru olacaktır.
TGB yönetici şirketleri, kuluçka merkezinde yer alacak kuluçka firmalarına en fazla 36 ay olmak üzere proje süresine göre yer tahsisi yapabilmektedir. İş fikri ya da hayata geçirmek istediği bir projesi olan ve henüz gelir ve kurumlar vergisine tabi bir işletme kurmamış olan girişimciler ise ön kuluçka programına tabi tutabilmektedir. Yönetici şirketler, bu gibi girişimcilere en fazla 18 ay olmak üzere kuluçka merkezinde yer tahsisi yapabilmektedir.
Kuluçka merkezleri hem proje sahibi başlangıç işletmelerine hem de iş fikri ya da hayata geçirmek istediği projesi olan ve henüz gelir ve kurumlar vergisine tabi bir işletme kurmamış girişimciler için oldukça önemli merkezlerdir. Söz konusu merkezlerde proje ve işin gelişimi, olgunlaşması açısından yönetici şirketlerce geniş bir hizmet ve destek programı yer almaktadır.
Öncelikle ve asıl olarak, merkezde faaliyet yürüten kuluçka firmaları da bölgedeki diğer firmalara sağlanan tüm desteklerden yararlanabilmektedir. Özellikle, kuluçka merkezlerinde faaliyet yürüterek bu kapsamda yer almak, bir dizi artı avantajları da beraberinde getirmektedir. Kuluçka merkezlerinde girişimcilerin ihtiyaçları doğrultusunda ve imkanlar dahilinde yönetici şirketler tarafından; ofis, mobilya, ekipman, altyapı gibi desteklerin yanı sıra faaliyetlerin yürütülmesi noktasında gerekli olan donanım ve yazılım desteği sağlanmaktadır. Faaliyet ve proje başlangıcında oldukça değeli olan teknik ve idari danışmanlık ile mentorluk hizmetleri de kuluçka girişimcilerine sağlanan önemli avantajlardan bazılarıdır.
Bölge yönetici şirketince kuluçka girişimcilerine sağlanacak avantajlardan bir diğeri de kira desteğidir. Eğer kamu destekli Ar-Ge projesine sahip bir kuluçka girişimcisi iseniz uygulanacak kira ücretleriniz, bölgede uygulanan birim metrekare kira ücretlerinin yüzde yirmi beşini aşamayacaktır. Yani diğer bir deyişle kira ücretleri yüzde yetmiş beş indirimli olarak uygulanacaktır.
Diğer kuluçka girişimcileri için uygulanacak kira ücretleri ise birim metrekare kira ücretlerinin yüzde ellisinden fazla olamayacaktır. Bu avantaj faaliyetlerine tutunmaya çalışan başlangıç seviyesindeki girişimciler için oldukça önemli bir destek olarak görülmektedir. Kuluçka merkezleri, sunduğu hizmet ve destekler ile Ar-Ge projelerini teşvik etmeyi, imkansızlıklar nedeniyle başlangıç seviyesinde önemli projelerden vazgeçilmesini engellenmesi amaçlamaktadır.
TGBK’ in ek üçüncü maddesinde mükelleflerin, yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinde, TGBK geçici 2’nci maddesi kapsamında istisna edilen kazançları üzerinden, 16.12.2023 tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanan 7953 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına ile güncellenen rakamlara göre 1.1.2024 tarihinden geçerli olmak üzere;
-Verilecek yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinde, geçici 2’nci madde kapsamında istisna edilen kazanç tutarı 2.000.000 Türk lirası ve üzerinde olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerince,
-Bu tutarın yüzde üçü pasifte geçici bir hesaba aktarılacaktır,
-Yıllık bazda aktarılması gereken tutar yükümlülüğünün üst sınırı ise 100.000.000 Türk lirası olarak uygulanacaktır.
Bu tutarın, geçici hesabın oluştuğu yılın sonuna kadar bazı yatırımlara aktarılması zorunluluğu getirilmiştir. Kanunda sayılan bu seçimlik yatırımlardan biri de kanun kapsamındaki kuluçka merkezlerinde faaliyette bulunan girişimcilere sermaye olarak konulması uygulamasıdır. Bu sayede bölgede kazanç elde eden ve kazancı istisna edilen mükelleflerce ayrılacak tutarların kuluçka girişimcilerine sermaye olarak aktarılması sağlanmaktadır.
TGBK kapsamında oluşturulan bölgeler ve bölgelerin yönetici şirketlerince yürütülen kuluçka merkezi faaliyetleri, gün geçtikçe daha fazla projeye ve Ar-Ge desteğine ulaşmaktadır. Özellikle genç girişimcilerin, projesi olup da maddi yetersizlikler nedeniyle bu projeleri ve Ar-Ge çalışmalarını hayata geçiremeyen teknoloji tabanlı işletmelerin, yukarıda bahsedilen kuluçka merkezlerinin avantajlarından yararlanarak, ülke ekonomisi için de oldukça değerli olan bu alanlarda faaliyetlerine başlamaları oldukça önemli bir adım olabilecektir.