Ekonomi ilk çeyrekte %4 büyüdü

Ali Orhan YALÇINKAYA

Türkiye ekonomisi 2023 yılının ilk çeyreğinde yüzde 4.0 oranında büyürken (bir önceki çeyrek yüzde 3.5), yıllık büyüme yüzde 4.8 oldu. 2022 yılında GSYH 905.5 milyar dolar olan GSYH 2023 yılı ilk çeyrek itibariyle 970.0 milyar dolara yükseldi. Özel tüketim büyümeyi sürüklemeye devam etti.

Ekonomideki “reel” büyüme eğilimini gösteren mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH bir önceki çeyrekte yüzde 0.9 büyümüştü, ilk çeyrekte bunun yüzde 0.3 büyümeye yavaşladığı görülüyor.

Büyümenin Kaynakları

Ekonomideki büyümenin, tüketim kaynaklı olduğu görülüyor. Nitekim tüketim harcamaları büyümeye 11.5 yüzde puan katkı verirken bunun 10.8 yüzde puanı özel tüketimden, 0.7 yüzde puanı ise kamunun tüketim harcamalarından geldi. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde 2.9 yüzde puan, ikinci çeyreğinde 2.7 yüzde puan ve üçüncü çeyrekte 0.6 yüzde puan ile büyümeye pozitif katkı veren net ihracat son çeyrekte 3.1 yüzde puan ile yedi çeyrek sonra büyümeyi aşağıya çekmişti. 2023 yılı ilk çeyrekte de bu durumun devam ettiğini ve net ihracatın büyümeyi 2.8 yüzde puan aşağıya çektiğini görmekteyiz.

Yatırım harcamaları büyümeyi 1.2 yüzde puan katkı verirken, stok değişimi 5.9 yüzde puan ile büyümeyi aşağıya çeken bir diğer faktör oldu. 

Tüketim

Özel tüketimin detaylarında, dayanıklı malların tüketimi yüzde 28.8 oranında artarken (2022 4.Ç: yüzde 22.0), yarı dayanıklı malların tüketimi yüzde 20.2’den yüzde 12.3’e yavaşladı, dayanıksız malların tüketimi ise yüzde 10.8’den yüzde 12.0’ye yükseldi. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde yüzde 23.6 düzeyinden ikinci çeyrekte yüzde 39.3’e hızlanan, üçüncü çeyrekte yüzde 29.5’e ve son çeyrekte yüzde 18.7’ye yavaşlayan hizmetler 2023 yılında da bu eğilimi sürdürerek yüzde 15.8 artışa geriledi.

Yatırım

Bir önceki çeyrekte yüzde 2.6 oranında artan yatırım harcamaları 2023 yılı ilk çeyrekte yüzde 4.9 artış kaydetti. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun detaylarında geçtiğimiz yılın son çeyreğinde önceki beş çeyrek daraldıktan sonra yüzde 0.3 ile artışa dönen inşaat yatırımları ilk çeyrekte yüzde 1.3 artış kaydetti. Bir önceki çeyrekte yüzde 2.3 artan makine ve teçhizat yatırımları yüzde 8.0 artışa hızlandı. Bir önceki çeyrekte yüzde 14.4 artan diğer aktiflerin ise bu dönemde yüzde 3.4 artışa yavaşladığı görülüyor. 

Üretim Yöntemiyle Büyüme

Üretim tarafından GSYH’ye baktığımızda ise bir önceki çeyrekte yüzde 8.6 büyüyen hizmetler sektörü bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 12.4 büyürken, büyümeye de 3.0 yüzde puan katkı verdi. Hizmetler sektörü altında finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 11.2 büyüme kaydetti. Hizmetler sektörünü yüzde 5.1 büyüme ile inşaat sektörü izlerken büyümeye 0.2 yüzde puan katkı verdi. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde yüzde 1.5, ikinci çeyrekte yüzde 2.0 küçülen tarım sektörü üçüncü çeyrekte yüzde 2.3 büyümüş, son çeyrekte yüzde 0.3 ile tekrar daralmıştı. İlk çeyrek itibariyle tarımdaki daralma yüzde 3.8 oldu. Geçtiğimiz yılın son çeyreğinde yüzde 3.0 daralan sanayi sektörü ise ilk çeyrekte yüzde 0.7 daralma gösterdi. Tarım ve sanayi büyümeyi 0.1 yüzde puan aşağıya çekti.

Büyümenin Refah Etkisi

İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın son çeyreğinde yüzde 25.2 iken ilk çeyrekte bunun yüzde 38.0’ye yükseldiği dikkat çekiyor. TÜİK, işgücü ödemelerinin GSYH'ye oranla daha hızlı artmasına ilişkin olarak Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenlemelerinin yürürlüğe girme ve kıdem tazminatı ödemelerinin önemli ölçüde artış göstermesinin, işgücü ödemelerinin katma değer içerisindeki payını arttırdığını, bu etki hariç bırakıldığında, işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payının yaklaşık yüzde 33.5 olacağı tahmin ettiğini belirtti.