Kooperatif Girişimciliği 

1. GİRİŞ

Ortaklarının ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve menfaatlerini iş gücü ve parasal katkı ile karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla bir işletme şeklinde kurulan bir ortaklık türü olan kooperatifler; sosyal ve ekonomik destek sistemlerine, eğitim, sağlık, sigorta, kredi ve diğer gerekli hizmetlere erişim sağlamada önemli katkılarda bulunmaktadır. Kooperatifler kişilerin tek başlarına yapmaya güçlerinin yetmediği işleri bir araya gelerek yapmalarına imkân vermektedir. 

2020 yılından itibaren T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatiflerin Desteklenmesi Programı (KOOP-DES) kapsamında Kooperatiflere destek sağlamaktadır. Söz konusu Destek Programı ile, Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının üretim ve istihdama katkısı olacak yatırım projelerinin desteklenmesi, faaliyetlerinde etkinlik ve verimliliğin sağlanması, teknoloji ve yeni üretim tekniklerinden yararlanmalarına katkıda bulunulması, rekabet güçlerinin artırılması ve bireysel tasarrufların uygun kooperatif girişimcilik modelleri ile ekonomiye kazandırılması hedeflenmiştir[1]. 

Bunun yanında, T.C. Ticaret Bakanlığı kurumsal internet sitesi üzerinden Kooperatifler için KOOP-DES rehberi yayınlamıştır[2].  

Bu yazımızda, Kooperatif nedir, Kooperatifler neler yapar, Kooperatifler nasıl kurulur, ortakların hakları ve yükümlülükleri, Kooperatifin organları ve Kooperatiflerin dağılması ile alakalı bilgileri kaleme alacağız.   

1. KOOPERATİF NEDİR?

    

Kooperatif, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda (“KK”): “Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.” şeklinde tanımlanmıştır.

Kanundaki tanımından da anlaşıldığı gibi Kooperatif, insan ihtiyaçlarını karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan bir ekonomik kuruluştur. Kooperatifler insanların ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az maliyetle karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişiliklerdir.

Kooperatifler ortaklarına hizmet etme, ortaklarınca yönetilme, dayanışma, kendi kendine yetme, kendi kendine sorumluluk özelliklerini taşır. Kooperatiflerde ilkelere dayalı işletmecilik hakimdir. Bunlara örnek olarak; gönüllü üyelik, açık üyelik, ortakların demokratik kontrolü, ortakların ekonomik katılımı, özerklik, bağımsızlık, eğitim, öğretim, bilgilendirme, kooperatifler arası iş birliği, topluma karşı sorumluluk gibi ilkeler sayılabilir.

Kooperatifler farklı alanlarda faaliyet gösteren kooperatif türlerinden oluşur. Bu kooperatif türleri ise aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

• Konut Yapı Kooperatifleri
• Tarım Kredi Kooperatifleri
• Tarım Satış Kooperatifleri
• Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri
• Sulama Kooperatifleri
• Su ürünleri Kooperatifleri
• Pancar Ekicileri Kooperatifleri
• Tüketim Kooperatifleri
• Esnaf ve Sanatkar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri
• Taşıma Kooperatifleri
• Küçük Sanat Kooperatifleri
• Ecza Kooperatifleri
• İş Yeri Yapı Kooperatifleri
• Turizm Kooperatifleri 

• KOOPERATİFLER NELER YAPAR?

Kooperatifler; bireylerin, tek başlarına elde etmeleri zor olan ürünler ve hizmetler için katma değer yaratır. Bu durum, ortaklara ait kaynakların birlikte verimli şekilde kullanılmasıyla mümkün olmaktadır. Kooperatifler sürdürülebilir bir iş modeli yaratır, yerel ekonomileri güçlendirir ve yaşam şartlarını iyileştirir.

1. KOOPERATİFLER NASIL KURULUR?

    

1. Kuruluş

    

Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak bir ana sözleşme ile kurulur. KK madde 2 (f) fıkrasının 1. bendi uyarınca, ana sözleşmedeki imzaların Ticaret Sicili Müdürlüğünce onaylanması gerekmektedir[3]. 

KK’da kimlerin kurucu olacağı ve kimlere kurucu deneceği açıklanmamıştır. Bu nedenle, bu konuda KK m. 98 yollamasıyla 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) anonim şirketlere ilişkin maddelerine bakılması yerinde olacaktır[4]. 

TTK’nın m.337/f.1 hükmünde “Pay taahhüt edip esas sözleşmeyi imzalayan gerçek ve tüzel kişiler kurucudur” denilmektedir. Bu tanıma göre, bir kimsenin kurucu sayılabilmesi için; 

• Ana sözleşmeyi düzenleyip imza eden,
• Ana sözleşmede sermaye olarak gösterilen parayı veya ayn’ı taahhüt eden 

kimse olması gerekir. 

1. Ana sözleşmenin hazırlanması, imzalanması ve tasdiki

    

Kooperatif kuruluşu için kurucu ortaklar tarafından ana sözleşmenin hazırlanması ve her sayfasının yine kurucu ortaklar tarafından imzalanması ve imzaların da ticaret sicili müdürlüğüne tasdik ettirilmesi gerekmektedir. Uygulamada Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan (KK.m.88) örnek ana sözleşmelerden yararlanılmaktadır. Ancak, örnek ana sözleşmeleri kullanmak zorunlu değildir. KK m. 4’deki hükümleri taşımak ve kanunun emredici hükümlerine uymak kaydıyla, kurucular istedikleri şekilde ana sözleşme hazırlayabilirler. Ancak bu durumda, kuruluş izninin Ticaret İl Müdürlüğü’nden değil de, Ticaret Bakanlığı’ndan alınması gerekmektedir. 

Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü; karayolu yük, karayolu yolcu tüketim, turizm geliştirme, temin tevzi, küçük sanat, yaş sebze ve meyve pazarlama, kadın girişimi üretim ve işletme, eğitim ve hizmet kooperatifleri için örnek ana sözleşmelerin aynen kabul edilmesi şartıyla izin verme yetkisini Ticaret İl Müdürlüklerine devretmiştir. Aynı şekilde, ana sözleşmelerde; unvan, merkez, sermaye ve paylar konusunda yapılmak istenen değişiklere ilişkin izin işlemleri de Ticaret İl Müdürlüklerince yapılmaktadır. 

1. Bakanlığa (veya İl Müdürlüğüne) verilecek dilekçe ve eklenecek belgeler

    

Kooperatife kuruluş izninin verilmesi hususunda, izin merciine hitaben dilekçe yazılır. Bu dilekçede kurucular tarafından taahhüt edilen nakdi sermayenin ¼’ünün, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na bağlı bir bankada, kurulmakta olan kooperatif adına açılacak özel bir hesaba, sadece kooperatifin kullanabileceği şekilde yatırıldığı açıkça belirtilir. 

İzin merciine izin dilekçesi, ana sözleşme, kuruluş bilgi formu, banka dekontu, kurucuların adli sicil belgeleri verilir. 

1. Kuruluş için kooperatifin tescili

    

Kooperatifin tescili ticaret sicilinde yapılmaktadır. Tescil, ilgililerin (kurucuların) talebi üzerine bir dilekçe ile yapılır.

1. Sicil tasdiknamesinin alınması

    

Kooperatifin kuruluşunun ticaret siciline tescilinden sonra, sicil müdürünce bir sicil belgesi (tasdiknamesi) düzenlenerek ilgililere verilmektedir (Ticaret Sicil Yönetmeliği madde 16). 

1. İlan

    

Tescil edilen olgular, ilan olunmaktadır. Yukarıda sayılan işlemler tamamlandıktan sonra, Ticaret Sicili Müdürü, MERSİS üzerinden Ticaret Sicili Gazetesine, bir yazı ekinde ilan edilecek hususları göndermektedir.

1. Tescil ve ilanın üçüncü kişilere etkisi

    

Sicil kayıtları, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üçüncü kişiler hakkında, tescilin sicil gazetesinde ilan edildiği; ilanın tamamı aynı nüshada yayımlanmamış ise, son kısmının yayımlandığı günü izleyen iş gününden itibaren hukuki sonuçlarını doğurmaktadır. 

1. ORTAKLARIN HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

    

KK madde 71 uyarınca “Birliklere katılan kooperatifin ortaklarına, birliğe girmekle kanun veya kendi kooperatiflerin ana sözleşmesindeki yükümlülüklerden fazlası yüklenemez.” 

Her ortağın üyelik haklarının, ada yazılı ortaklık senedi ile temsil olunması şarttır. Kooperatife üye olan, başka bir ifade ile ortaklık sıfatına sahip olan kişiler kooperatif üzerindeki ortaklık haklarını kullanma hakkına da sahip olmuş olurlar. Kooperatif ortaklarının genel kurula katılma, seçme ve seçilme, eşit oy, bilgi edinme, ticari defterleri inceleme, ortaklıktan çıkma, ortaklı payını devretme, genel kurul kararlarına karşı dava açma, olumlu gelir gider farkından oy alma hakları bulunmaktadır. 

Ortakların kooperatif borçlarından dolayı yükümlülüklerine ilişkin olarak; ana sözleşmede ortakların sorumluluk şekli belirtilmemişse yasal olarak ortaklar sınırlı sorumlu kabul edilir. Böylece, ortaklar kooperatif borçlarından dolayı sadece malvarlığıyla sorumlu olacak ve alacaklılar, alacaklarının tahsili için ortaklarının şahsi varlığına başvuramayacaklardır. Bunun dışında ortakların sermayenin korunması yükümlülüğü, sır saklama yükümlülüğü ve aidat ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. 

1. KOOPERATİF ORGANLARI

    

Kooperatif organları Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulundan oluşmaktadır[5].

Kooperatif ortaklarının tamamının, bir başka ifadeyle oy kullanma hakkına sahip ortakların, oluşturduğu topluluğa genel kurul denir. Genel kurul kooperatifin bütün ortaklarını temsil eden ve karar alan en yetkili organıdır. Genel kurulda alınan tüm kararlar toplantıda hazır bulunsun veya bulunmasın tüm ortakları kapsar.

Genel kurul, ortaklara, kooperatifin yönetimi ile ilgili bilgiler vermek, kooperatif yönetim ve denetim kurullarını seçmek, bir önceki yıl görev yapan yönetim ve denetim kurullarının çalışmalarını incelemek gibi amaçlarla toplanır.

Kooperatif genel kurulu olağan ve olağanüstü olmak üzere iki şekilde toplanır: 

• Olağan genel kurul: Kooperatif genel kurulları hesap dönemi sonundan itibaren (çoğunlukla 31 aralık), 6 ay içinde ve yılda en az bir kere toplanmak zorundadır. 

• Olağanüstü genel kurul: Kooperatiflerin faaliyetleri ile ilgili önemli ve acele kararların alınmasının gerektiği durumlarda genel kurul, olağanüstü olarak toplanır.

 Yönetim kurulu, kanun ve ana sözleşme hükümlerine göre kooperatifin faaliyetlerini yöneten ve kooperatifi temsil eden yürütme organıdır.

Denetim Kurulu ise kooperatif içinde yapılan işlem ve faaliyetlerin denetim görevini üstlenmektedir. Bu nedenle, bu kurulun denetim yapabilme bilgi ve becerisine sahip olması gereklidir. 

• KOOPERATİFLERİN DAĞILMASI

Kooperatiflerin Kanun’da sayılan belli başlı dağılma nedenleri vardır.

KK madde 81 uyarınca, Kooperatif : 

• Ana sözleşme gereğince,
• Genel Kurul kararı ile,
• İflasın açılmasıyla,
• Kanunlarda öngörülen diğer hallerde, ilgili bakanlığın mahkemeden alacağı karar üzerine,
• Diğer bir kooperatifle birleşmesi veya devralınması suretiyle,
• Üç yıl olağan genel kurulunu yapmaması halinde,
• Amacına ulaşma imkanının bulunmadığının ilgili Bakanlıkça tespiti halinde mahkemeden alınacak kararla dağılır. 

Ardından, iflas hariç hallerde kooperatifin dağılması, yetkili organlar tarafından Ticaret Siciline tescil ile ilan ettirilir. Yetkili organların kimler olacağı ana sözleşmede gösterilir. (KK Madde 82) Kooperatiflerin dağılması halinde eski ortaklar oluşması mümkün tasfiye masraflarına katılırlar. 

• SONUÇ

Kooperatifler sayesinde karşılıklı yardımlaşma, parasal katkı ve kefalet suretiyle bireylerin tek başına altından kalkamayacağı işlerin gerçekleştirilmesi ve bireylerin ihtiyaçlarının giderilmesi mümkün olmaktadır.

Kooperatiflerin kar amacı gütmemesi, dayanışma ve yardımlaşma esasına dayanması nedeniyle kooperatiflerin iyi yönetilmesi halinde en az ekonomik maliyetlerle amacına ulaşması ve ortaklarının refahı artırması neredeyse kaçınılmazdır.

Bir diğer deyişle, bireylerin küçük birikimleri bir araya gelerek demokratik ve iş birlikçi bir sistem içinde ekonomik olarak değerlendirilir ve bu sayede kooperatifler hem ortaklarına hem de ülke ekonomisine katkı sağlar. Bu nedenle, kooperatifler küçük birikimlerin en verimli şekilde değerlendirilmesinin en uygun yollarından biri olarak değerlendirilebilir.

Kaynaklar:

[1] Kooperatifçilik Proje Destek Yönetmeliğinin tam metni içi bkz. https://www.yatirimadestek.gov.tr/pdf/assets/upload/dosyalar/kooperatifcilik_proje_destek_yonetmeligi.pdf

[2] KOOP-DES Uyguluma Kılavuzu için bkz. https://www.ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/koop-des

[3] https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatif-nasil-kurulur

[4] TTK Madde 329-337 (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102-20130328.pdf)

[5] https://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/kooperatifcilik-notlari-1-siirt-201911611280669.pdf