Bir enflasyon hesabı ancak bu kadar çorba edilebilirdi!

Önce şu oranları kısaca aktaralım. Kasım ayında tüketici fiyatları yüzde 3.28 oranında arttı. On bir aylık artış yüzde 60.09, yıllık artış yüzde 61.98 oldu.

Aralık ayı artışının yüzde 3 dolayında gelmesi halinde yıl yüzde 65’lik tahminle uyumlu şekilde kapatılacak.

Kasım ayı artışı normalde çok daha fazla olabilirdi ama doğalgazdaki uygulama bunu engelledi.

TÜİK, TÜFE hesaplamasında doğalgazla ilgili olarak topu Eurostat’a atmak suretiyle mayısta tuhaf bir uygulamaya başladı.

Konutlar için geçerli olmak üzere mayıs ayındaki doğalgaz tüketiminin tümü Enerji Bakanlığı bütçesinden karşılanmak suretiyle sübvanse edildi. Hazirandan başlayarak da 2024’ün mayısına kadar aylık 25 metreküplük tüketimin yine Enerji Bakanlığı bütçesinden karşılanacağı belirtildi.

Sonuçta mayıs ayında konutlar için doğalgaza tüketim ne olursa olsun hiç para ödenmedi. Zaten mayısta öyle çok fazla bir tüketim de olmazdı.

Kritik ve enflasyon hesaplamasını çorbaya çeviren karar işte o dönemde alındı. Sıfır fiyat uygulamasından söz ediyorum. TÜİK, 29 Mayıs 2023 tarihinde yaptığı açıklamayla doğalgazda sıfır fiyat uygulamasına geçildiğini belirtti.

Doğalgazın fiyatı nisandan mayısa düşmüş müydü, hayır. Ama örtülü olarak söylenen şuydu:

“Doğalgaza nisanda para ödediniz, mayısta ise hiç ödeme yapmayacaksınız, dolayısıyla doğalgazın fiyatını mayısta sıfır sayacağım.”

İlk bakışta yanlış değilmiş gibi gelebilir.

Peki şu soruya yanıt verelim:

Bir hane o ay otomobil almadığında, buzdolabını değiştirmediğinde, mobilyasını yenilemediğinde, hadi daha basit kalemlerden gidelim, bir kadın vitrinde gördüğü eteği parası yetmediği ya da rengini beğenmediği için almaktan vazgeçtiğinde, anne-babalar çocuklarına yeni ayakkabı almayı bir ay ertelemek durumunda kaldıklarında vazgeçilen bu ürünler enflasyon hesabından çıkarılıyor mu?

İtirazı duyar gibiyim:

“Ama doğalgaz herkesi ilgilendiren bir tüketim kalemi.”

Acaba? Türkiye’de doğalgazın ulaşmadığı çok yer var. Onlar doğalgaz yerine tüp gaz, odun ya da başka yakıtlar kullanıyor. Peki tüp gaz ve diğer yakıtlar mayısta bedelsiz mi dağıtıldı ve öyle dağıtılmışsa onlar için de sıfır fiyat mı uygulandı? Tabii ki hayır.

Ayrıca Türkiye’de yıllardır hanelere kömür yardımı yapılıyor, başka yardımlar yapılıyor. Örneğin kömür yapılan dönemde kömür fiyatı için TÜFE’de sıfır fiyat yöntemi mi uygulanıyor?

Demek ki doğalgaz için “Ama Eurostat öyle uyguluyor” denilerek tercih edilen sıfır fiyat uygulaması yanlıştı.

Fiyat sabit ama enflasyona etkisi var

Kasım ayında doğalgaz fiyatı yüzde 478.89 artmış görünüyor. Lütfen dikkat, böyle bir artış yok, sadece artmış görünüyor. Zaten TÜFE’de kasım ayında en çok zam gören ürünler arasında doğalgaz yer almıyor bile. Çünkü bu artış sanal.

Gerçek hayatta doğalgaz fiyatı farklı, TÜİK’in TÜFE’de dikkate aldığı fiyat farklı.

Sıfır fiyat uygulamasının yanlışlığı şimdi çok daha iyi anlaşılıyor olmalı. Mayısta düğme yanlış iliklendi bir kere... Doğalgaz fiyatı mayısta sıfır olarak dikkate alındı; izleyen yaz aylarında da 25 metreküpe kadarki kullanımlar bedava olduğu için tüketim yine sıfır göründü. Sıfır fiyat uygulaması mayısla sınırlıydı ama o 25 metreküp yüzünden bu uygulama fiilen devam ediyordu.

Doğalgazın nisanda 1547.12 olan endeksi, mayısta 0.03’e iniverdi, adeta sıfırlandı. Eylüle kadar hemen hemen böyle gelindi. Endeks ekimde 186.14, kasımda ise 1066.13 oldu. (Bu endeks çok büyük ağırlıkla doğalgazı, ancak beraberinde şehir gazı olarak bilinen kalemi de kapsadığı için mayıs sıfır değil, kasımdaki artış da doğalgaz fiyatındaki yüzde 478.89’luk artıştan farklı.)

Bir düzeltme...

Bu köşede 29 Kasım’da yer alan yazımda doğalgazın ekim ayındaki ağırlığının yüzde 0.32’ye indiğini yazmıştım. Bu hesaplamada bir hata yapmışım, meğer ağırlık daha da aşağı inmiş. Ekim ayındaki ağırlık yüzde 0.32 değil, yüzde 0.21 oldu. Buna göre doğalgaza kasımda “gelmiş görünen” yüzde 478.89 oranındaki zam TÜFE’yi 1.21 puan etkiledi. Zaten kapsamında doğalgazın da bulunduğu konut ana harcama grubundan kasım ayı artışına gelen etki 1.44 puan oldu.

Zam yapılmayan doğalgaz, enfl asyonu yukarı çekiyor, hem de 1.21 puan. Ama sıfır fiyat yöntemi uygulanmasa bu oran çok daha yüksek çıkacaktı.

Hem unutmayalım, o sıfır fiyat uygulaması sayesinde geride kalan ayların enfl asyonu da olması gerekenden düşük gelmişti.

TÜFE fiyat değişimini ölçer

Doğru hesaplanıp hesaplanmaması, gerçeği yansıtıp yansıtmaması ayrı bir tartışma konusu. Ama TÜFE özünde fiyat değişimini ölçer; fiyat düzeyini değil.

TÜFE fiyat değişimini ölçer; yaşam standardını değil.

TÜFE’nin açılımı “tüketici fiyat endeksi”dir, yani TÜFE bir geçinme endeksi değildir ki hanelerin harcamalarının düzeyini ölçsün.

Ama böyle sıfır fiyat tercihleri, TÜFE’yi fiyat değişimi ölçmekten çıkarıp bir anlamda sınırlı da olsa yaşam standardı ölçen bir endekse dönüştürüyor.

Aralık ayına etki 1.1-1.4 puan arasında bekleniyor

Kasım ayı için dikkate alınan 3.93 liralık doğalgaz fiyatı da, doğalgaz endeksi de geçen aralık ayına göre yaklaşık yüzde 35'lik bir ucuzlamaya işaret ediyor.

Bu fiyat da, bu oran da aslında sanal!

Ne doğalgaz 3.93 lira, ne yılbaşına göre yüzde 35 ucuzlama var. Tıpkı kasım ayında doğalgaza aslında yüzde 478.89 zam gelmediği, "gelmiş" göründüğü gibi.

Kasım ayının neredeyse yarısı ılık geçti. Aralıkla birlikte kış kendini iyice hissettirmeye başladı ve doğalgaz kullanımı da haliyle artacak. Aralıktaki kullanım kasıma göre genellikle yüzde 100 artıyor.

Bu oran kasım ayı için dikkate alınan 3.93'lük fiyata doğrudan uygulanmıyor, hesaplama yöntemi 25 metreküplük ücretsiz kullanım dolayısıyla farklı. Yüzde 100'lük bir kullanım artışında birim fiyat 3.93'e göre o oranda artmayacak ve 5 lira dolayında kalacak. Bu da birim fiyatta kasıma göre yüzde 30 kadar bir artış demek.

Doğalgazın ekimde yüzde 0.2'lere kadar düşen ağırlığı, kasımdaki kullanım artışıyla birlikte yeniden yüzde 1.8 dolayına çıkacak.

Ancak bu kez birim fiyat artışı yavaşladığı için TÜFE'ye yansıma yaklaşık olarak yine kasım ayı düzeyinde kalacak.

Doğalgazdan TÜFE'ye yansıma aralık ayında yüzde 1.1 ile yüzde 1.4 arasında bekleniyor. Orandaki düzeyi kullanım miktarındaki artış belirleyecek.