Çalıkuşu'nu bugünlerde okuyan var mı?

Gazi Mustafa Kemal’in Büyük Taarruz’a hazırlanırken Çalıkuşu’nu okuması, önemli bir iş yönetimi dersi içeriyor.

Anlamışsınızdır; buradaki Çalıkuşu bir simge. Benim okuduğum bir roman değil. Ancak Gazi Mustafa Kemal nedeniyle Çalıkuşu romanını biliyorum. Benim için önemli olan yanı bu. 

Gazi Mustafa Kemal, genç öğretmen Feride’nin hayatını öğrencilerine adamasını ve Anadolu’da başlatılan aydınlanma hareketine katkısını anlatan Çalıkuşu’nu bize çok olmadık görünen bir zamanda okuyor. Büyük Taarruz öncesi gündüz cephede kurmaylarıyla hazırlıkları yöneten Mustafa Kemal, akşamları çadırında romanı okuyor. Bitirdiğinde, yaverlerine, “Biliyor musunuz, dün gece Reşat Nuri Bey’in Çalıkuşu romanını okudum, çok beğendim. İhmal edilmiş Anadolu’yu, genç bir hanım öğretmenin yaşadığı zorlukları ne güzel anlatmış. Cidden muvaffak olmuş. İsmet Paşa’ya da (İnönü) vereceğim. Sonra da sizler okuyun” dediği rivayet ediliyor. 

Daha sonra on yıllarca ülkeyi yöneten İsmet İnönü’nün veya diğerlerinin bu romanı okuyup okumadığını bilmiyorum. Ancak Mustafa Kemal’in bu konuya odaklanmaya vakti olmuşsa, sonraki dönemde kitaptan öğrenilmesi gerektiğini düşündüğü şeyler konusunda sorular sorup okumayanları okumaya yönlendirdiğinden eminim. Bu tavır, liderin dönüşümü yönetme konusundaki basiretinin mihenk taşıdır. Bu nedenle Çalıkuşu’nu simge olarak gündeme getirip, seçim tarihi yaklaşırken sahada canla başla seçime hazırlanan liderlerden bu tür bir çabayı da gösterenin olup olmadığını merak ediyorum. 

Benim yaşadığım yıllardan aldığım ders, Çalıkuşu kadar Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban’ını da okumanın gerektiğidir. 

Yaban, Generative AI’a ışık tutuyor

Google’da kitabın ne anlatmak istediğini öğrenmek için arama yaptığımda ilk olarak,“Yaban kitabı Kurtuluş savaşındaki Sakarya meydan muharebesinden Birinci Dünya Savaşı’na kadar yaşanan olayları konu edinmektedir. Yaban kitabının ana fikri ise eğer bir ülke kalkınmak ve gelişmiş bir ülke olmak istiyorsa köylülerini eğitmeli ve cahil bırakmamalıdır” ifadesine eriştim. Bu, hurriyet.com.tr’den alınma bir içerikti. Sonra kullanıcıların neler sorduğunun listesine baktım. Liste şöyle: 

• Yaban ne anlatmak istiyor?
• Yakup Kadri Yaban romanı kaç sayfa?
• Yaban ne tür bir romandır?
• Yaban kitabının ana fikri nedir?
• Yaban kitabının adı neden Yabandır?
• Yaban romanı hangi bakış açısı?

Google’ın önemli özelliği, hem internetteki içeriği hem de kullanıcı davranışlarını objektif olarak ortaya koyarak internette olanları anlamanızı sağlamasıdır. Ben ağırlıkla buna bakarım. Bu da bana işin edebiyatını anlama şansı tanır. Burada da bu deneyimi oluşturdum.

Brief yazmak için 40 fırın ekmek yemelisiniz

Generative AI ya da çok bildiğiniz örneği ChatGPT’yi incelerken, yapılmamış bir şeyi yapıp tersine mühendislik ile Google kullanıcılarının yazdıkları ‘brief’lere yani taleplerine baktım. Yukarıda yazdığım liste, bu alandaki sığlığı gösteriyor. Google’ın objektif olarak ortaya koyduğu sonuç şu: “Roman I. Dünya Savaşı yıllarından başlayarak Sakarya Meydan Muharebesi'ne kadar olan zamanı kapsar. İç Anadolu Bölgesi'nde Porsuk Çayı civarında bulunan bir köyde yaşanır. Ahmet Celal bir İstanbul çocuğudur ama Anadolu'nun bambaşka bir gerçeğini anlatır; alabildiğince fakirlik ve bunun verdiği daha büyük bir ruhsuzluk.”

Vikipedi’deki özetin girişi ise, “Bir paşa oğlu olan Ahmet Celal yedek subay olarak katıldığı I. Dünya Savaşı'nda bir kolunu kaybeder. Ahmet Celal bir kolunu kaybetmesinden ötürü büyük bir üzüntü duymaktadır ve bazı öğrenilmiş çaresizlikler içindedir. İstanbul’u İngiliz kuvvetlerinin işgal etmesi üzerine emireri Mehmet Ali'nin çağrısı ile Anadolu'nun Porsuk Çayı kıyılarındaki bir köye yerleşir” şeklinde.

Yerim kalmadığı için burada alıntı yapamıyorum ama roman çok daha fazlasını içeriyor. Vikipedi’de “Yaban (roman)” başlığı altında yer alan konu özetinde yasak aşktan ayrılığa kadar uzanan bir trajediden haberdar olabiliyorsunuz. Vaktiniz olup da romanı okur ve Yakup Kadri’nin eserini anlarsanız, Generative AI ile sizi farklılaştıracak bir yolculuğa başlayabilirsiniz. Tıpkı Gazi Mustafa Kemal’in kısa hayatında gerçekleştirdiği Cumhuriyet’i kurma yolculuğu gibi.