Dijital dünyada hiyerarşi ve iş sürekliliği

Sanırım en büyük hatamız aritmetik pozitif bir bilim sanmamız. Hâlbuki aritmetik insan yapısıdır ve pozitif bilim değildir ancak toplumların varlığını sürdürmesi için mutlak ihtiyaçtır.           

Benim çocukluğumda pozitif bilimlere müthiş bir saygı ve sevgi vardı. Gazi Mustafa Kemal’in “Türk milletinin yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müspet ilimdir” sözünün bu konuda etkili olduğunu düşünüyorum. Türk milleti de kendisine duyduğu saygı ve sevgiden ve bir türlü kurtulamadığı cehaletinden dolayı bu söze karşısına çıkan her bilime “pozitif bilim” demeyi seçiyor.            

Bu yazdıklarım matematiğin önemini yadsımak anlamına gelmiyor. Pazara gidip beş yumurta istediğimizde bizim beş yumurta kavramımız ile pazarcının beş yumurta kavramının aynı olması gerekir ki, ortada bir alışveriş olabilsin. Ya da tanesi altı liraya satılan yumurtalardan beş tane aldığımızda bunun 30 lira tuttuğunda mutabık olmamız gerekir. Pazarcı, “Beş kere altı 50 eder” derse, alışveriş ortaya çıkmaz.           

Bu kurallar manzumesi, üzerinde anlaştığımız ortak doğrular olarak birlikte yaşayabilme zeminimizi belirler. Geometri, doğruları anlamayı daha anlaşılır bir biçimde yapar. Rahmetli babamın geometri dersi sürekli aklımdadır. Kâğıt üzerinde iki nokta arasında en kısa çizgi bir doğrudur ancak dünya küre şeklinde olduğu için iki nokta arasındaki en kısa çizgi gerçek dünyada bir eğridir. Basit görünen bu ders, hayatım boyunca farkında olarak ya da olmayarak doğrulara bakışımı belirledi.            

1980’lerin bugünkü düzeyle kıyas kabul etmeyecek gerilikteki bilgi işlem teknolojisini öğrenirken registry ya da Türkçesiyle kütük yönetiminin aklımda yer etmesinde bunun izlerinin olduğunu düşünüyorum. Veriyi kütüğe yazdırmak heyecan vermeyen bir işti ama veriyi çağırırken, farklı yöntemler kullanabiliyordunuz. Bunlardan biri, Last in First Out (LIFO) idi ve son girilen veriyi getiriyordu. First in First Out (FIFO) yönteminde ise, çağırdığınız ilk girilen veri oluyordu. Bunların kurallarını insanlar belirliyor ve sistem bu belirlenen norm doğrultusunda “doğru” çalışıyordu. Bugünkü blockchain teknolojisi ile karşılaştırdığınızda yaratılabilecek ölçek ve hız gibi boyutlarda çağdışı bir konu gibi görünse de sistem mühendisliği açısından bunun önemi çok yüksekti çünkü doğruları belirleyen bir hiyerarşi kuruyordunuz.         

Sistemin güvencesi olarak kontrol biti ve algoritması

Çağırılan verinin iletilmesi noktasında ise hata denetimini için kontrol biti kullanıyorduk. Kontrol biti, bir algoritma doğrultusunda gönderilen bit dizisini değerlendiriyor ve bunun doğruluğunun karşı tarafta teyit edilebilmesi için bir bit oluşturup bunu diziye ekliyordu. Karşı taraftaki uyumlu algoritmanın bu diziyi kontrol ederek doğru bulması durumunda kendi kütüğüne yazmasını sağlayan bu algoritma verinin ne olduğu ile ilgili değildi; sadece bit dizisinin hatasız iletilmesini güvence altına alıyordu.           

Bunun önemi nereden geliyordu? Farklı kütüklerin yani belleklerin ya da bilgisayarların birbiri ile uyumlu çalışması bu şekilde mümkün oluyordu. Bu olmadığında bilgisayarlardaki verinin doğruluğu kontrol edilemez hale gelirdi ve mutabakatı ortadan kalkardı. Bu durumda da bilgisayarlar sisteminden bahsedilemez yani iş sürekliliği kaybedilirdi.           

Kaçınılmaz evrim ve dijital sistemlerde güncelleme

Bugüne geldiğimizde, iş sürekliliğinde evrim yaşandığını ve farklı dinamiklerin ortaya çıktığını görüyoruz. Eskiden belirli gecelerde sistemler kapatılır ve güncelleme yapılırken elektronik ticaret, dijital bankacılık ve medya gibi alanlarda 7/24 servis anlayışının bu iş modelini ortadan kaldırdığını görüyoruz. 5G ile birlikte güncelleme terimini tarihe gömeceğiz. 5G sistemine dâhil olan bütün cihazlar sürekli en güncel veri ile güncellenmiş bir biçimde tutulabilecek. Bu da doğrularımızı çok daha doğru bir biçimde belirlememizi ve toplumsal mutabakatın doğru bir zeminde gerçekleşmesini sağlayacak. 5G hiyerarşisine geçene kadar eski tas ve eski hamamın sorunları ile boğuşma zorunluluğumuz sürecek olsa da artık en azından iş sürekliliği için böyle bir zemin olduğundan haberdarız.