Kripto fenomenlerini regüle edelim
Piyasaların geneliyle beraber tüm dünyada kripto varlıklar da düşüşte. Bir sene önce Bitcoin aldıysanız dolar olarak zarardasınız (ama TL olarak kârdasınız, fazla üzülmeyin). Kripto varlıklardaki düşüş dünyada regülasyon tartışmalarını yeniden tetikledi. Bu tartışmaların odak noktası Bitcoin ya da Ether gibi değeri kendinden menkul kripto varlıklar değil, dolar vb. para birimleriyle birebir karşılığı olan (veya olduğunu iddia eden) sabit (stabil) koinler. Geçen haftaki piyasa karışıklığı içinde, algoritma ile dolar karşılığını muhafaza ettiği iddia eden TerraUSD isimli stabil koin çöktü. Terra sisteminin nasıl işlediğini burada anlatmayacağım, çünkü ben de tam olarak anlamadım. Eğer bir finansal enstrüman ortalama bir yatırımcının anlayamayacağı kadar kompleksse bence zaten bu işte bir iş vardır. 2008 krizi de böyle enstrümanlar yüzünden çıkmamış mıydı? Bu nedenle, gerek ABD gerek İngiltere gerekse Avrupa Birliği öncelikle stabil koinleri regüle edeceğini açıkladı.
Kripto varlıklarla ilgili dünyanın farklı yerlerinde regüle edilen diğer konu ise sosyal medya fenomenlerinin yaptığı açıklamalar. Kripto varlık alıp satan çoğu kişi sosyal medya kullanıcısı. Burada akıl veren fenomenlerin yüz binlerce takipçisi var. O nedenle İngiltere, İspanya, Singapur gibi ülkelerde, belli sayının üzerinde takipçisi olan fenomenler için kripto varlık alım satımı ile ilgili tavsiye verilmesi durumunda o varlığa yatırım yapıp yapmadığını açıklama zorunluluğu getirildi. Bazen izin de almak gerekiyor. Bunlar hep piyasaya şeffaflık katan makul düzenlemeler.
Gelelim kripto varlıklarla ilgili nelerin henüz düzenlenmediğine. En önemli nokta kripto varlık alım satımı yapılan platformların işleyiş esasları. Bu konuda Avrupa Birliği’nin düzenleme taslağıyla ilgili istişareler sürüyor. En erken yasalaşma tarihi 2023. Hindistan’da kripto varlıkları kısıtlayan düzenlemenin istişaresi ise bu yıl sonuna ertelendi. Rusya’da Merkez Bankası kripto varlıklar yasaklansın dedikten sonra parlamentodan gelen itirazla bu fikir rafa kaldırıldı. ABD’de regülatörlerle Kongre üyeleri düzenlemenin esasları üzerinde anlaşamayınca, Başkan Biden bir genelge ile konuyu “çalışma grubu”na havale etti. Bu grup 2022 sonbaharına kadar çalışacak. En önemli gündem maddelerinden biri, mevcut kurumların sermaye piyasası veya ürün piyasası regülasyonu paradigmasından çıkamaması nedeniyle yeni bir “dijital varlıklar regülatörü” kurulması.
Belki 20 yıldır İstanbul’un finans merkezi olması hakkında konuşuyoruz. Global finans dünyasında köşe başları kapılmış durumda. Bir finansal sektörün merkezi olacaksak, en iyi aday kripto varlıklar. Çünkü Türkiye’de kullanımı yüksek, dünyada henüz yeni geliştiği için temayüz etmiş bir merkez yok. Hatırlayalım Londra 1980’lerde finansal kuralları sıkılaştırarak mı liberalleştirerek mi dünyanın finans merkezi olmuştu? Finansal merkez olmanın ne düzeyde sermaye ve yetenekli insan kaynağı çektiğini açıklamaya gerek bile yok. Bugün de mesela Birleşik Arap Emirlikleri kripto varlıklarda yenilikçi ve liberal regülasyonlar koyarak dünyanın en büyük alım satım platformu Binance’in genel merkezini ülkesine çekti.
Deniyor ki kripto varlıkları cari açığa sebep oluyor. Şu anda da en büyük problemimiz cari açık ve döviz talebi. Burada da konuyu iyi bilmemekten kaynaklanan bir yanlış anlama var. Bitcoin’i altına benzetecek olursak, evet bu Bitcoin’ler bir yerde elektrik harcanarak çözülen şifrelerle üretiliyor ve Türkiye’deki kullanıcı da bunları satın alıyor. O zaman aynı altın ithalatı gibi bunu da azaltmalı mıyız? Ama Bitcoin (ve diğer kripto varlıklar) dolar ile değil TL ile satın alınıyor. Dolayısı ile dolar talebini aslında artırmıyor, azaltıyor. ABD’nin de cari açığı çok büyük ama ödemelerini kendi para birimiyle yaptığı için cari açık problemini tartışmıyor. Onun gibi bir şey.
Türkiye’de kripto varlıkların regülasyonu konusunda yapacağımız en büyük hata dünyadaki standartlar oturmadan ve teknolojinin doğasını anlamadan reaktif bir yaklaşımla kendi sıkı kurallarımızı koymak olur. İlla bir şeyi regüle edeceksek, kendi stabil koinlerimizi ve sosyal medya fenomenlerini regüle edelim. Diğer konularda dünyadaki tartışmalara katkıda bulunalım, finansal merkez olma hedefine uygun adımlar atalım, yapamıyorsak sonuçları bekleyelim ve uyum sağlayalım. Böylece bir gün kripto varlıklar geri yükselir mi bilinmez ama Türkiye bu varlıklar üzerinden finans merkezi olarak yükselebilir.