Büyüme üçüncü çeyrekte hız kesti, son çeyrekte daha da kesecek

✔ Büyüme üçüncü çeyrekte ilk iki çeyreğe göre belirgin olarak hız kesti. Bu eğilim daha da belirginleşecek ve son çeyrekteki büyüme muhtemelen yüzde 1.1-1.2 dolayına inecek.

Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 3.9 büyüdü. Bu oran, son üç yılın en düşüğü. Üçüncü çeyrekteki büyüme hızı geçen yıl yüzde 7.9, 2020’de ise yüzde 6.5 olmuştu.

Bir takım göstergelerde fotoğrafa daha geniş açıdan bakmak gerektiğini hep vurgulamışımdır. Dolayısıyla büyümede de bir çeyreğe değil, daha geniş bir zaman dilimindeki gerçekleşmeye bakmakta yarar var.

Üçüncü çeyrek için son üç yılın en düşük hızı bu yıl görüldü ama acaba daha uzun dönemlerde durum ne?

Bunun için iki veriye daha bakalım...

İlk üç çeyrek toplamında bu yıl geçen yılın aynı dönemine göre gerçekleşen büyüme hızı yüzde 6.2 oldu. Geçen yıl ise bir önceki yıla göre yüzde 12.1’lik büyüme sağlanmıştı.

Bir de yıllık; yani son dört çeyreğin toplamıyla önceki dört çeyreğin toplamının karşılaştırılmasına dayalı yöntem var. Takvim yılı bitince bu tabii ki zaten yapılıyor da bu hesaplamaya yıl içinde de başvurmak mümkün. Buna göre geçen yılın son çeyreği ile bu yılın ilk üç çeyreğinin toplamından oluşan son bir yıl, aynı şekilde hesaplanan önceki bir yıla göre yüzde 7.1’lik bir büyüme oranına işaret ediyor. Aynı şekilde hesaplanan geçen yılın oranı ise yüzde 10.5 düzeyinde.

2021 oranı yanıltıcı

Pandemi yüzünden 2020’de işlerin durma noktasına geldiği ve doğal olarak bundan büyümenin de çok olumsuz etkilendiği ortada. 2020'de çok düşük kalan büyümeden sonra 2021’de görece çok hızlı bir büyüme kaydedildi. 2021’in yıllık büyümesi yüzde 11.4’ü buldu.

Dolayısıyla bu yıl 2021’e göre yapılan kıyaslamalarda geçen yılın altında değerlerde kalınmasında şaşılacak bir yön yok.

Ama 2022 yılı da kendi içinde çeyrekten çeyreğe geçen yıla göre artışta güç kaybetmeye başladı. Bu gerçeği de gözden kaçırmamak gerek.

İlk iki çeyrekte yüzde 7.5 ve yüzde 7.7 olan geçen yıla göre artış üçüncü çeyrekte yüzde 3.9'a indi. Üstelik son çeyrekte beklenti çok daha düşük...

Son çeyrekte ne olur?

2023-2025 orta vadeli programında yer alan bu yıla ilişkin büyüme tahmini yüzde 5 düzeyinde. Zaten hedef de yüzde 5’ti, tahmin de değiştirilmedi.

2022 için yüzde 5 büyümeyi verecek son çeyrek oranı yüzde 1.9.

Peki Türkiye ekonomisi son çeyrekte yüzde 1.9 büyür mü?

Ne gidişat bu düzeyde bir büyümeye erişilebileceğine işaret ediyor, ne de geçmiş yıllar esas alınarak yapılan hesaplamalar bu yıl böyle bir orana ulaşılabileceğini gösteriyor.

Yüzde 1.9 büyüme, 2022’nin tümündeki GSYH’nin yüzde 30’dan fazlasının son çeyrekte oluşması demek. Böyle bir oran hiç görülmüş değil.

Dolayısıyla yüzde 1.9 gerçekleşebilir olmaktan çok uzak görünüyor.

Yüzde 1.1-1.2 beklenmeli

Ekonomideki gidişat ve yıllık büyümenin çeyreklere göre gerçekleşmesine ilişkin geçmiş yıl eğilimleri bu yıl son çeyrekteki büyümenin yüzde 1.1-1.2 dolayında kalacağına işaret ediyor.

Son çeyreğin bu dolayda oluşması halinde 2022’nin yıllık büyümesi yüzde 4.8 olacak. Aslında tahmin edilen yüzde 5’e göre çok büyük bir fark yok.

Bu arada son çeyrekte geçen yıla göre kaydedilecek büyümenin yüzde 1.1-1.2 aralığında kalması, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH’nin dördüncü çeyrekte de bir önceki çeyreğe göre gerilemesi anlamına gelecek. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH, üçüncü çeyrekte ikinci çeyreğe göre yüzde 0.1 gibi çok küçük bir oranda da olsa gerilemişti.

YILLIK GSYH 798 MİLYAR DOLARDAN 843 MİLYAR DOLARA...

Son dört çeyreğin toplamındaki bir yıllık GSYH bu yılın üçüncü çeyreği itibarıyla 842 milyar dolar düzeyinde oluştu.

Aynı şekilde hesaplanan önceki bir yılın GSYH büyüklüğü 798 milyar dolardı.

GSYH, böylece son bir yılda önceki bir yıla göre dolar bazında yüzde 5.5 büyümüş oldu.

Dolar bazlı GSYH hesabında döviz kurunun düzeyi tabii ki çok önemli. Üçüncü çeyrekte ortalama dolar kuru 17.63 olarak alındı. Dövizin bu çeyrekte, özellikle de ağustosun son haftası ve eylül ayı boyunca neredeyse sabit kalması döviz cinsi GSYH’nin büyük görünmesini sağladı.

Aynı durum son çeyrekte çok daha belirgin. Son çeyreğin iki ayı adeta sabit kurla geçildi. Kur aralıkta da fazla değişiklik göstermezse son çeyreğin ortalama kuru 18.50-18.60 dolayında oluşacak.