Global Gateway-Küresel Geçit projesi ile ilgili gelişmeler
Daha önce köşemde bahsettiğim Avrupa Birliği’nin 2021-2027 arası için 300 milyar dolara varan bütçe öngören “Avrupa Birliği Küresel Geçit” (EU Global Gateway) projesi dünya çapında dijital teknoloji, enerji, taşımacılık, sağlık, eğitim ve araştırma alanlarında özel ve kamusal altyapı yatırımlarını desteklemeyi amaçlıyor. Bu konuya ilişkin olarak, Çin’in Kuşak ve Yol yatırımlarıyla rekabet konusunda AB’deki çalışmaların parçalanmış ve yavaş olduğu yönünde eleştiriler söz konusuydu. 11 Aralık 2022 tarihinde ilk Küresel Geçit Yönetim Kurulu (Global Gateway Board) toplantısı gerçekleştirildi. Toplantıda Küresel Geçit projesi uygulamasının ilk yılında gerçekleştirilen ilerlemeler vurgulandı. 2023’te ortak ülkelerle çalışmaya dair operasyonel öncelikler belirlendi. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen Küresel Geçit projesinin Avrupa’nın uluslararası rekabetçi pazarlarda konumunu güçlendirmek için jeopolitik bir proje olduğunu dile getirdi. Projenin ilk yılında dijital bağlanılabilirliği (connectivity) artırmak, güneş ve rüzgâr enerji santrallerine yatırımla yenilenebilir enerjiyi artırmak için yatırımlar yapılmaya başlandı.
Söz konusu yatırımlar arasında dijital sektörde 40 milyon avro AB hibesiyle birlikte toplam 342 milyon avroya tekabül eden Cezayir, Mısır, Fas, Tunus, Kıbrıs, Fransa, İtalya, Portekiz ve İspanya’yı birbirine bağlayan 7.100 kilometrelik Medusa denizaltı optik fiber kablosuna; denizaltı ve karada fiber optik kablo BELLA’nın Orta Amerika ve Karayipler’e uzatılmasına; Panama’da Gözlem Merkezlerinin (Earth Observation Centers) kurulmasına yönelik yatırımlar bulunuyor. Enerji sektöründe tahmini 41.2 milyon avroluk toplam yatırımla Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek’in iletim sistemini Hırvatistan, Macaristan, Romanya ve İtalya’ya bağlamak için Trans Balkan Elektrik koridoru; Arnavutluk, Kosova, Kuzey Makedonya’da fotovoltaik santralleri; Kuzey Makedonya ve Sırbistan’da rüzgar santrallerine yönelik yatırımlar söz konusu. Avrupa Birliği Namibya ve Kazakistan ile yeşil hidrojen ve kritik ham maddeye; Mısır ile yeşil hidrojene yönelik ortaklığa imza attı.
Adil Dönüşüm Ortaklığı kapsamında AB üye devletler, Avrupa finans kurumları ve kalkınma bankalarını bir araya getiren “Team Europe” yaklaşımıyla Endonezya’ya 2.4 milyar avro ve Güney Afrika’ya 3 milyar avro destek sağlanması öngörülüyor. Stratejik taşımacılık koridorları bağlamında ise Kuzey Makedonya ve Bulgaristan sınırında Beljakovce-Kriva Palanka arasında 34 kilometrelik demiryolunun yenilenmesi için 565 milyon avro ve Belgrat-Nis demiryolu hattındaki Koridor X için de 279 milyon avroluk yatırım söz konusu. Sağlık sektöründeki yatırımlar arasında Team Europe’tan Afrika’ya aşı üretimi, ilaç ve tıp teknolojileri desteği için 1 milyar avro üzerinde yatırım bulunuyor. Bu kapsamda, Ruanda, Senegal, Gana ve Güney Afrika’ya destek hazırlığı devam ediyor.
Avrupa Birliği, eğitim alanında 26 Afrika ülkesine mesleki eğitim ve öğretim için 25 kapasite inşa projesine yatırım yapıyor. Küresel Geçit stratejisinin başlangıcından bu yana Afrika, Latin Amerika ve Karayip ve Pasifik’te belirlenen sektörlere yatırım için AB bütçesinden 9 milyar avrodan fazla hibe ayrıldı. 16 Aralık 2022’de Küresel Geçit’in finansman aracı olan EFSD+ (The Operational Board of the European Fund for Sustainable Development plus) Sahra Altı Afrika, Latin Amerika ve Asya Pasifik bölgelerinde kırk yatırım programı desteği kapsamında 6.05 milyar avroluk finansal teminat (financial guarantee) için olumlu görüş verdi. Bu bölgelerdeki teminatların Küresel Geçit’teki kilit sektörler için 50 milyar avrodan fazla yatırım yaratması öngörülüyor.
Global Gateway Projesi ile AB, ekonomi-politik diplomasi diyebileceğimiz bir yaklaşımla kıta Avrupası dışındaki diğer coğrafyalara ulaşıyor. Proje, her ne kadar Çin’in Kuşak ve Yol projesine alternatif veya rakip olarak düşünülse de, ikisinin birbirleri için tehdit olarak değil, dengeleyici olarak değerlendirilebileceğini söyleyebiliriz. Bu noktada, yatırımlarda çevreye duyarlılık bilinci, şeffaflık, hesap verebilirlik, iyi yönetişim, nitelikli iş ve iş gücü gibi ilkelerle hareket etmesi sayesinde AB, uluslararası alandaki yatırımları üzerinden belirtilen ilkeleri farklı coğrafyalara ekonomik kanallar üzerinden aktarıyor ve uluslararası alandaki etkinliğini bu sayede artırabilmeyi hedefliyor.