Kalkınma ajansı bölgelerinde sektörel yapı 10 yılda nasıl değişti?
Bölgesel gayrisafi yurtiçi hâsıla (GSYH) verilerini kalkınma ajansı bölgeleri penceresinden değerlendirmeye devam ediyoruz. Bugün 2011-2021 arasındaki 10 yıllık süreçte kalkınma ajansı (KA) bölgelerindeki üretim yapısının, sektörler arasındaki dengenin ne ölçüde ve nasıl değiştiğine bakacağız.
- 2011-2021 arasındaki 10 yıllık süreçte tarımın, inşaatın, gayrımenkul faaliyetlerinin ve kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerden oluşan kamu ağırlıklı hizmet sektörlerinin GSYH içindeki payı azalırken, sanayi, finans, bilgi işlem, mesleki, idari ve destek hizmetleri ile ticaret, ulaştırma-lojistik ve konaklama-yemek hizmetlerinin oluşan ana hizmetler sektörlerinin payı arttı.
- 26 KA bölgesinin tamamında tarımın GSYH içindeki ağırlığı azalırken sanayinin payı arttı. Sanayinin bölgesel GSYH içindeki payı tüm bölgelerde artmasına karşın, aynı durum imalat sanayii özelinde geçerli değil. Çünkü imalat sanayiinin payı Serhat KA bölgesinde (TRA2 - Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars), Kuzey Doğu Anadolu KA bölgesinde (TRA1 - Bayburt, Erzincan, Erzurum) ve Doğu Anadolu KA bölgesinde(TRB2 - Bitlis, Hakkâri, Muş, Van) geriledi. Bu bölgelerde toplam sanayinin bölge ekonomisindeki ağırlığı artarken imalat sanayiinin payının gerilemesi, madencilik ve enerji sektörlerinin imalat sanayiinin tersine payını artırmasından kaynaklanıyor.
- Bölge ekonomisinde sanayi payını en hızlı artıran bölgeler İpekyolu KA (TRC1 - Adıyaman, Gaziantep, Kilis), Zafer KA (TR33 - Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) ve Kuzey Anadolu KA (TR82 - Çankırı, Kastamonu, Sinop) oldu. İpekyolu bölgesinde sanayinin GSYH içindeki payı 14.27 puan artarak yüzde 41.54’e çıkardı. Zafer KA bölgesinde sanayinin GSYH içindeki ağırlığı 14.02 puan birden artarak yüzde 39.57’e çıktı. Kuzey Anadolu KA (TR82 - Çankırı, Kastamonu, Sinop) bölgesinde sanayinin GSYH içindeki payı 13.79 puan artarak yüzde 25.10’a fırladı.
- Bölge ekonomisinde tarımın payı en fazla daralan bölgeler 8.6 puanlık kayıpla Zafer KA bölgesi, 7.18 puanlık kayıpla Doğu Akdeniz KA (TR63 - Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesi ve 6.39 puanlık kayıpla Güney Marmara KA (TR22 - Balıkesir, Çanakkale) bölgesi oldu.
- 26 bölgenin 14’ünde bölge GSYH’sı içinde en büyük paya sahip sektör sanayi oldu. Sanayinin bölge ekonomisinde en büyük paya sahip olduğu KA sayısı 2011 yılında 10 idi. 2011’de Trakya KA (TR21 - Edirne, Kırklareli, Tekirdağ), Güney Marmara KA (TR22 - Balıkesir, Çanakkale), İzmir KA, Zafer KA, Bursa-Eskişehir-Bilecik KA, Doğu Marmara KA (TR42 - Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova), Doğu Akdeniz KA (TR63 - Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye), Orta Anadolu KA (TR72 - Kayseri, Sivas, Yozgat), Batı Karadeniz KA (TR81 - Bartın, Karabük, Zonguldak) ve İpekyolu KA bölgelerinde GSYH içinde en yüksek paya sahip olan sektör sanayi olmuştu. 2021’e gelindiğinde bölge ekonomisinde sanayinin en ağırlıklı sektör haline geldiği bölgelere Kuzey Anadolu KA (TR82 - Çankırı, Kastamonu, Sinop), Ahiler KA (TR71 - Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir), Mevlana KA (TR52 - Karaman, Konya), Ankara ve Güney Ege KA (TR32 - Aydın, Denizli, Muğla) bölgeleri eklendi.
- 2011’de Mevlana KA, Ahiler KA, Kuzey Anadolu KA, Orta Karadeniz KA (TR83 - Amasya, Çorum, Samsun, Tokat), Serhan KA ve Karacadağ KA (TRC2 - Diyarbakır, Şanlıurfa) bölgelerinde tarım, bölge ekonomisinde en büyük paya sahip sektör idi. Bu bölgelerin tamamında artık GSYH’de en büyük paya sahip sektör sanayi haline geldi.
- İstanbul, Batı Akdeniz KA (TR61 - Antalya, Burdur, Isparta), Çukurova KA (TR62 - Adana, Mersin) bölgelerinde ticaret, ulaştırma ve lojistik, konaklama ve yemek hizmetlerinden oluşan ana hizmetler sektörü 2011’de olduğu gibi 2021’de de bölge ekonomisinde en yüksek paya sahip konumda. 2011’de Güney Ege KA bölgesinde de ana hizmetler en büyük paya sahip sektördü. 2021’e gelindiğinde Güney Ege’de sanayi en ağırlıklı sektör haline geldi. 2021’de ana hizmetlerin en ağırlıklı sektör olduğu bölgelere Dicle KA (TRC3 - Batman, Mardin, Şırnak, Siirt) ve Orta Karadeniz de katıldı. 2011’de Orta Karadeniz’de tarım, Dicle KA bölgesinde ise kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerden oluşan kamu ağırlıklı hizmet sektörleri en büyü paya sahip sektörlerdi.
- Doğu Karadeniz KA (TR90 - Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon), Kuzey Doğu Anadolu KA (TRA1 - Bayburt, Erzincan, Erzurum), Fırat KA (TRB1 - Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli), Doğu Anadolu KA bölgelerinde 2011’de olduğu gibi 2021’de de kamu ağırlıklı hizmet sektörleri en ağırlıklı sektör olarak kaldı. Ankara ve Dicle KA bölgelerinde 2011’de kamu ağırlıklı hizmet sektörleri ekonomide en büyük paya sahipken 2021’de birinci sıraya Ankara’da sanayi, Dicle’de ise ana hizmetler yükseldi. Serhat KA ve Karacadağ KA (TRC2 - Diyarbakır, Şanlıurfa) bölgelerinde ise 2011’de tarım en ağırlıklı sektörken 2021’de kamu ağırlıklı sektörler en ağırlıklı hali geldi.
- İnşaat, gayrimenkul faaliyetleri, kamu ağırlıklı hizmet sektörleri ile bilgiişlem hizmetlerinin bölge ekonomisindeki payları 26 KA’nın çoğunda 2011’e göre azaldı. Mesleki, idari ve destek hizmeti faaliyetlerinin bölge ekonomilerindeki payı İpekyolu KA dışında tüm bölgelerde arttı. İpekyolu KA bölgesindeki pay gerilemesi, sanayinin payındaki yüksek artışa bağlı göreli bir durum.
- Sonuç olarak 2011-2021 arasındaki 10 yıllık süreçte tüm KA bölgelerinde GSYH içinde tarımın payı ciddi ölçüde azalırken sanayinin payı artmış. İnşaat, gayrimenkul faaliyetleri, bilgi işlem hizmetleri ve finansın payı 26 bölgenin ezici çoğunluğunda gerilemiş. Ana hizmetler ile mesleki, idari teknik hizmetlerin ekonomideki payı bölgelerin çoğunda artış göstermiş. Kamu ağırlıklı hizmetlerin ekonomideki payı, genel olarak gerilemekle birlikte Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz’in geri bölgelerinde artış göstermiş.
