Kilis zeytinyağı: Geleneği, geleceğe taşımak zorunda

İpekyolu Kalkınma Ajansı, “Kilis Zeytinyağı Tanıtım Günü” etkinliklerine katılmamı istedi. Bir önceki etkinliklere katılmak için söz verdiğim halde, rahatsızlandığım için katılamadım; o nedenle bu yılki çağrıya katılabilmek için özel gayret gösterdim.

Kilis Valisi Recep Soytürk’ün önderliğinde, Kilis Belediye Başkanı Mehmet Abdi Bulut’un destekleriyle yapılan tanıtım toplantısını İKA Genel Sekreteri Dr. Burhan Akyılmaz ve İKA kamu ilişkileri yetkilisi Ersin Doğan koordine etti. Kocabeyli Köyü’ündeki Kilis İli Organik Zeytin Üreticileri Birliği Başkanı Hüseyin Polat’ın aktif katılımıyla yörenin zeytinciliği ve yağ üretim konusu değişik yönleriyle değerlendirildi.

Bir gün önce Kocabeyli Köyü’nde bir saha değerlendirmesi yaptım. Hüseyin Polat, Mehmet Özkılıç, Mehmet Demir, Yasın Yabancı ve akademisyen Mehmet Şekeroğlu ile yöre zeytinciliğinin bugünkü sorunları , onların bakış açısıyla çözüm yollarını sorguladım.
Kilis’de atanmış ve seçilmiş yöneticiler ile STK yöneticilerinin heyecanla katıldıkları ve bir şeyler yapmak isteğiyle destekledikleri toplantılarda gözlediklerimi paylaşacağım. Kilis ve benzer yörelerde elimizin menzili altındaki varlıklarımızı etkin ve verimli kullanarak, toplumumuzu zenginleştirmek istiyorsak; ulaştığımız genellemeleri alabildiğine tartışmalıyız. Toplum yaşamında büyük tehlike bir insanın “kendi yanılmazlığına” inanması; büyük zenginlik de “aykırı düşüncelerin alıcı ruhla” değerlendirilmesidir.

Özetlenen bakış açısıyla bu yazı kapsamında, önce, Kilis yağlık zeytini, Gemlik Tipi zeytin tartışmalarına değineceğiz. İkincisi, Kilis zeytiniyle ilgili “yerleşik doğruları” nasıl değerlendirirsek daha etkili sonuçlar alabileceğimizi tartışmaya açacağız. Üçüncüsü, toprak analizi ve mikroklima etkileriyle ilgili dünyanın her yerinde geçerli olabilecek belgeleme ihtiyacını irdeleyeceğiz. Dördüncüsü, veri-odaklı net bilgiye dayalı strateji kurgulama sorunu üzerinde duracağız. Beşincisi, zeytinyağı pazarında yapısal ve ekonomik özellikler bağlamını sorgulayacağız. Altıncısı, fide yetiştirmeden ağaç, dönüm ve dekar başına verimliliği ve rekabeti etkileyen özellikler üzerinde duracağız. Yedincisi, Kilis yağlık zeytini ve fiyat alma ve değer üretme alternatifleri üzerinde duracağız.

1- Kilis yağlık zeytini ve yerleşik doğrular: Kilis’ de herkesin yerleşik doğrusu var. İlgili olan herkes , yörede 4 bin yıldır zeytin ve zeytinyağı üretildiğini, toplanan zeytinin 3 kilogramından bir litre yağ elde edildiğini söylüyor. Bu oran, Gemlik tipi zeytindeki 5 kilogramdan bir litre üretimine göre daha verimli. Sadece toplanan zeytinin yağa dönüşüm oranlarıyla bakmak yanıltıcıdır. Kilis yağlık zeytinlerinde ağaç dikim aralıkları Genlik tipi zeytinin iki katını bulmaktadır. Bu noktada, kaliteden bağımsız sadece ağaç ve verim açısından bakıldığında, hektar başına verimlilik hesaplanmalıdır.

Kilis’de yaygın kanılardan bir diğeri de, yörenin yağlık zeytinlerinden elde edilen ürün, diğer zeytinlerden çok farklı özelliklere sahip. Bu nedenle, iyi değerlendirilebilirse Kilis yöresi yağlarının kendine özgü özellikleri nedeniyle ilaç gibi değerlendirilebileceği, daha iyi fiyat alınarak üreticinin gelirinin bugünkü düzeyinin çok üstüne çıkabileceği düşünülüyor.
Kilis yöresinde atanmış ve seçilmiş yöneticiler kadar, üreticiler öğretilmiş gerçekliklere inanmak istemektedir. Bu nokta atılması gereken adımlar çok net: Önce, yörede nitelikli yağ ürettiği söylenen yerli zeytin ağaçlarıyla ilgili ciddi bir envanter hazırlanmalıdır. Ayrıca yöredeki Genlik tipi zeytinler de belirlenmeli, iki ayrı türün birbirine olumlu etkilerini ve belirlenmelidir. Örneğin, Gemlik tipi zeytinlerin “olumlu ve olumsuz etkilerini” de düzenli gözlenmesi ve etkileşimin kayda geçirilmesi de gerekiyor.Yerli zeytinlere katılacak Gemlik tipi zeytinin yağ kalitesine etkilerini bilmeden,yüksek değerli yağ üretiminin kurallarını belirlemek güçtür.
Kilis’de zeytinyağı üretiminde sağlıklı adımlar atmak istiyorsak, bir dizi adım atmak zorundayız: Birincisi, uluslararası nitelikte ve konunun rasyonel otoritesi olarak kabul edilmiş laboratuvarların yapacağı analizlerin elimizin altında olması ilk adımdır. Kilis’in yerli yağlık zeytin ağacı dinamik envanterini hazırlamak ikinci adım. Genlik tipi zeytin ile yerli zeytinin olumlu ve olası olumsuz etkileşiminin öngörülmesi ve önlem alınması üçüncü adım. Elde edilen sağlıklı verilerle bir “ yağ üretimi stratejisi” belirlemek dördüncü adım olacaktır. Beşinci adım ise, üretilen zeytin yağının yurt içi ve yurt dışı pazarlamasının yol ve yöntemlerini tanımlamaktır.

2- Toprak ve mikroklimanın yarattığı farklılık: Kilis’de kalıp düşüncelerden biri de yörenin mikroklimasının zeytin yağlarına özel nitelik kazandırdığıdır. Ayrıca, sulanmayan, gübrelenmeyen, tümüyle organik olarak üretilen yağ üretilmektedir. Zeytinyağı fiyat ve maliyet dengelerini kurarken “bakım giderleri” açısından da nesnel bir karşılaştırma yapılmalıdır.
Toprak analizlerinin uygun tekniklerle yapılması, mikroklima özelliklerinin uzun dönemli analizi, iklim değişikliğinin olumlu ya da olumsuz etkileri, yöre mikroklimasına benzer yerlerin belirlenmesi ve olası rakiplerin analizi, küresel ölçekte benzer yerlerin bilinmesi gerekir.
Eğer Kilis’te zeytinyağı;odaklı bir zenginlik üretmeyi planlıyorsak, uygun çözümleri üretebilmemiz için “başlangıç noktasına hassas bağlılık ilkesinin” gerekleri yerine getirilmelidir. Olası bütün değişkenler hesaba katılmalı, net bilgi aşamasında gerekli özen göstermelidir.

3- Veri-odaklı strateji belirleme: Zeytinyağının özellikleri, toprak niteliği, mikroklima özellikleri, hektar başına verimlilik, bakım şekli- Sulama, gübreleme, ilaçlamanın amaçlara uygun yapılması-, pazarlama alanları, satış olanakları vb. bağlı ve bağımsız değişkenlerin tümün yarattığı fırsat ve tehditler hakkında net bilgi gerekir.

Strateji “farklılık” yaratabilmek için kurgulanır. Bizi yaratmak istediğimiz sonuçlara götürecek yol ve yöntemlerin, rakiplerimize göre bir adım öne geçmemizi sağlamalıdır. Bu açıdan bakıldığında, Kilis’de zeytinyağı-odaklı zenginlik üretmek istiyorsak, kendimizi ve başkalarını kandırmayacak analizleri yapmalıyız.

4- Zeytinyağı pazarını belirleyen etkenler: Yüksek oranda zeytinyağı tüketen, üretimde de belirleyici olan Akdeniz Havzası ülkeleri var. İspanya, İtalya, Yunanistan, Kuzey Afrika Ülkelerindeki zeytinyağı üretimiyle ilgili ciddi bir “çevre analizi” yapılırsa, pazarda doğru adımlar atabilir; yararlarımızı en çoğa çıkarabiliriz.

Bir gıda maddesi olarak yağ üretiminde zeytinyağının payı çok yüksek değil; yaygın bir tüketim yok. Yunanistan’da halkın alışkanlıkları nedeniyle kişi başına 22 litreyi aşan tüketim, Türkiye’de zeytin üreticisi olduğu halde 3 litreyi bile bulmamaktadır.

Kilis’de zeytinyağı ile zenginlik üretimine katkı yapmak istiyorsak, pazarlama konusunda uzun dönemli atılacak adımların neler olduğunu da işin daha başında netleştirmek gerekiyor

5- Fideden yağa verimlilik: “Dünün güneşi ile bugünün çamaşırını kurutulamaz” diyen halk sözümüzü dikkate almalıyız. Bugünün dünyasının iletişim olanakları değişti. Bağlantı imkanları farklılaştı. İşbirlikleri alanı genişledi. Bu yeni üretim, ulaşım ve iletişim olanakları geçmiş bilgilerimizi yetersiz hale getirebiliyor.

Net bilgi, etkin koordinasyon ve odaklanma başarılı iş yapmanın temel ilkeleridir. Bu ilkelere Kilis’deki zeytinyağı üretimine de uygulamak zorundayız.

Özetlersek, toprak analizleri ve iklim özelliklerini mutlaka bilmeliyiz. Ağaçların özellikleri ve sayılarını, verimlerini, mevsimsel etkileri, iklim değişikliği etkilerini dinamik bir envanterle izlemeliyiz. Yağların özelliklerini mutlaka uluslararası geçerliliği olan analizlerle bilmeli, “doğal üstünlüklerimizin” neler olduğu söyleme dayalı değil, analize ve belgeye dayalı paylaşmalı, inandırıcı olmaya özen göstermeliyiz.

Bu yazıda paylaştığımız gözlemlerin eksiklerini tamamlayın, yanlışlarını düzeltin, Kilis’in uzun dönemli geleceğini güven altına alabilmek için halatlara hep birlikte asılmalıyız.