Otonom araçların çakarla imtihanı
Pek farkında olmasak da otonom taksi sürüşleri Kaliforniya’da hızla yayılıyor. Son bir yılda otonom taksi ile yapılan sürüş sayısı 15 kattan fazla artmış. Bu işin öncüsü -belki tahmininizin aksine- Tesla değil. Google’ın sahibi olduğu Waymo isimli başka bir şirket. Waymo, içinde sürücüsü olmayan taksilerle hizmet veriyor. Waymo ilk denemelerine orta büyüklükte bir şehir olan Phoenix’te başlamıştı. Sonra teknolojinin başkenti San Francisco, ardından da Los Angeles ve Austin geldi. Seneye de Miami’de hizmete başlıyorlar. Otonom taksiler yalnız ABD ile sınırlı değil. Çin’de de var. Hatta Çinli WeRide şirketi, seneye Uber ile Birleşik Arap Emirlikleri’nde otonom taksi çalıştırmaya başlayacağını açıkladı.
Waymo’nun taksilerinde direksiyon, pedallar ve boş bir sürücü koltuğu var. Siz arkada yalnız gidiyorsunuz. Bu sinir bozucu boşluğun nedeni, ABD’deki kanunların araçların trafiğe çıkması için direksiyon ve pedal sistemi olmasını zorunlu tutması. Waymo’nun kaza oranları çok düşük. Karıştığı az sayıda kazada da karşı tarafta hep insan sürücü varmış. Genelde insanlar otonom araçların uyduğu kurallara uymayınca kazalar oluyormuş. Zaten otonom araçlar eğer yayılacaksa uzun süre insanların kullandığı araçlarla aynı trafikte olmaları gerekecek. Dolayısıyla “Karşıdaki insandı, o yüzden kaza yaptık!”, iyi bir bahane değil. Yine de otonom araçların kaza oranı insanların kullandığı araçların yarısından az. Bu kazaların çoğu da ufak tefek çiziklere neden oluyor. Konunun uzmanlarına göre bu kazaları insan sürücüler yapsa zaten rapor bile tutulmazdı. Yani şu anda bile otonom sürüş, insanların sürüşünden çok daha güvenli.
Peki, Waymo’nun sırrı ne? Waymo, ChatGPT ile aynı yapay zekâ teknolojisini kullanıyor. 2017’de Google tarafından geliştirilen “transformer” teknolojisi, dili anlamlandırmayı sağlıyor. “Trafikle dil arasında ne alaka var?”, demeyin. Aslında trafik de bir dil problemi. Mesela bir kavşakta iki araç farklı yönlerden geldiniz. Birinin sürücüsü yavaşladığında diğer araçtaki sürücü “bana yol verdi” diye anlıyor ve cevaben gaza basıp geçiyor. Aynı ChatGPT’nin kelimelere yaptığı gibi bu hareketleri de yorumlayıp devamını getirmek mümkün. Waymo da bunu yapmış.
Tabii trafiğin dilinde kullanılan işaretler bir yerden diğerine değişebilir. En basitinden “selektör yapmak” Kıta Avrupa’sında “ben geçeceğim, sen dur” demek. İngiltere ve Anglosakson ülkelerinde “geçebilirsin, ben duruyorum” demek. Waymo’yu bir ülkede eğitip diğer ülkede hizmete sürerseniz işi zor. Sadece selektör yapmak gibi net görünen işaretlerden değil, sürücülerin davranışlarında gizli birçok minik detayın anlamlandırılmasından bahsediyoruz. Ancak nasıl ki ChatGPT hızla öğrenip mükemmelleşiyorsa otonom araçlar da beklenenden daha hızlı mükemmelleşebilir.
Otonom araçlar Türkiye’de ne zaman piyasaya çıkar bilinmez, ama çıktığı zaman yaşayacağımız sorunlar da bize özgü olacaktır. Birinci sorun, Türkiye’de herkesin işinin acil olması. Pratikte sürücülerimiz dörtlüleri yakmak, makas atarak veya tampona sıfırlayarak araç kullanmak gibi hareketlerle işlerinin aciliyetini belli ediyorlar. Bakalım otonom araçlar bu sinyalleri anlayabilecek mi? Esas önemli sorun ise çakarlı araçların ne olacağı. Mesela mühim kişilerin makam araçlarının peşinde trafiği birbirine katan koruma araçlarına yol verilmesi gerektiğini otonom araçlar nasıl anlayacak? Acaba Waymo’nun Türkiye pazarına girerken bu hususta bir yazılım güncellemesi yapmasını şart koşabilir miyiz? Son olarak, bu otonom araçlar, yolcusunu bıraktıktan sonra başka birini almak veya boş bir yere park etmek için kendi kendilerine hareket edecekler. Böylece park sorunu da azalacak. Peki, bu mühim kişilerin otonom araçları, içinde yolcuları olmadığı zaman da çakarlarını açabilecek mi? Çevirmelerde, boş araçtaki yapay zekâ “benim sahibim …” deyince, polis memuru nasıl cevap verecek?
Otonom araçlardaki bu hızlı dönüşüm şoförlük mesleği için de bir tehdit. Ama yine de çok aceleci olmaya gerek yok. Eskiden asansör operatörlüğü diye bir iş varmış. 1950’de dünyada 100 bin asansör operatörü olduğu tahmin ediliyor. Sonra Otis, otomatik asansör sistemini geliştirince bu meslek bitmiş. Yine de Hindistan’da lüks bir otele giderseniz hâlâ asansörde düğmeye basan bir çalışan olduğunu görürsünüz. Bence yukarıdaki sorulara cevap verilinceye kadar Türkiye’de de şoförlük mesleği bitmez.