Teşvik sektörel yapıyı ne kadar değişti?
Bölgesel gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) verilerine teşvik bölgeleri ve teşvik sistemi penceresinden bakmaya devam ediyoruz. Bu kez 2011-2021 arasındaki 10 yıllık dönemde, teşvik bölgelerinin sektörel yapısının ne kadar değiştiğine bakacağız:
TÜİK’in GSYH hesaplarına göre 2021 yılında 2011’e göre Türkiye ekonomisinde payı en fazla azalan sektör gayrimenkul faaliyetleri oldu. Bu sektörün GSYH içindeki payı 4 puan ve yaklaşık yarı yarıya düşerek yüzde 8.95’ten yüzde 4.77’ye indi. Payı en fazla azalan ikinci sektör 2.63 puanlık kayıpla payı yüzde 8.17’den yüzde 5.54’e düşen tarım oldu. Tarımı, 2.06 puanlık kayıpla payı yüzde 7.12’den yüzde 5.07’ye inen inşaat izledi. Kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin payı da 0.34’lük puan gerileyerek yüzde 10.94’ten yüzde 10.61’e indi.
- Toplam GSYH içinde payı en fazla artan sektör payı 6.33 puan artarak yüzde 19.72’den yüze 26.05’e çıkan sanayi oldu. İmalat sanayiinin payı da 5.76 puanlık artışla yüzde 16.45’ten yüzde 22.21’e çıktı. Ticaret, ulaştırma, depolama, konaklama ve yiyecek hizmetlerinden oluşan ana hizmetler (ticaret, ulaştırma, depolama, konaklama, yiyecek hizmetleri) sektörünün payı 2.55 puan artarak yüzde 21.91’den yüzde 24.45’e çıktı. Mesleki, idari ve teknik hizmetler ile bilgi ve iletişim sektörlerinin payı 0.45’er puan, finans ve sigorta hizmetlerinin payı 0.23 puan, diğer hizmetlerin payı da 0.36 puan arttı.
- Tarım ve inşaatın bölge ekonomisindeki payı, tüm teşvik bölgelerinde azaldı. Tarımın pay kaybının en yüksek olduğu teşvik bölgeleri 3 ve 4. Bölge oldu. Bunu sırasıyla 6 ve 2. Bölge izledi. İnşaatın bölge ekonomisinde en fazla pay kaybına uğradığı teşvik bölgeleri 6 ve 1. Bölge oldu.
- Kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin payı sadece en geri bölgeler olan 5 ve 6. Bölge’de arttı. 6. Bölge’deki pay artışı 6.16 puan gibi yüksek bir düzeyde gerçekleşti.
- Sanayi ve ana hizmet sektörlerinin payı tüm teşvik bölgelerinde arttı. Sanayinin ana gövdesi olan imalat sanayiinin payının en fazla arttığı bölgeler 2 ve 3. Bölge oldu. İmalat sanayii payının en az arttığı bölgenin 1.55 puanla en geri bölge olan 6. Bölge olması altı çizilmesi gereken bir sonuç. Ana hizmet sektörlerinin payının en fazla arttığı bölgeler ise gelişmişlikte iki ucu temsil eden 1 ve 6. Bölge oldu.
- 10 yıllık sürede tarım ve inşaat genel olarak pay kaybederken sanayideki pay artışından en fazla yararlanan bölgeler gelişmiş illeri kapsayan 2. Bölge ile orta gelişmişlikteki 3. Bölge oldu. Buna karşın 4, 5 ve 6. Bölge sanayinin pay artışının en düşük olduğu bölgeler oldu.
- İstihdam açısından önemli tarım ve inşaatın payı ciddi ölçüde düşerken imalat sanayi pay artışının önemsiz ölçüde düşük kaldığı 6. Bölge, sistemden en fazla yararlanacak bölge olmasına karşın en zararlı çıkan bölge oldu.
- Ayrıca toplam GSYH içinde payı en fazla artan bölge en gelişmiş illerden oluşan 1. Bölge olurken, en geri illeri kapsayan 4, 5 ve 6. Bölge’nin payının azalmış olması da teşvik sisteminin başarısızlığının bir diğer göstergesi.
