Yeni dünya düzenimiz çok kırılgan olacak, onun için esnek ve çevik olmalıyız!..

Maliye Hesap Uzmanları Vakfı olarak geçtiğimiz cuma günü İstanbul’da geleneksel kuruluş yıldönümü panelini gerçekleştirdik. Panel, “Yeni Dünya Düzeninde Değişen Jeopolitik ve Ekonomik Dinamikler-Trump Politikalarının Türkiye’ye ve İş Dünyasına Etkileri” başlığını taşıyordu. Panelde, Birleşik Krallık Eski Başbakanı Boris Johnson ile Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) eski Genel Direktörü Roberto Azevedo görev üstlendi.

Özellikle Boris Johnson’un Türkiye’ye yönelik övgü içeren değerlendirmeleri çok dikkat çektiği için panel, yazılı ve görsel medyada yüzlerce haber olarak yerini aldı.

Biz bu yazımızda DTÖ eski Genel Direktörü çok başarılı bir diplomat Roberto Azevedo’nun sunumu üzerinde durmak istiyoruz.

Roberto Azevedo’nun sunumunu, “Çok Taraflılık ve Güç Arasında: Küresel Ekonomideki Gelecek Başlık (Oyun kurallarını yeniden şekillendirme)”, Trump dönemine yoğunlaşan gelişmeleri “Muhtemel Riskler” ile “Kristal Küremizde Geleceği Şekillendiren Mega trendler” başlığıyla yaptı.

Trump’ın ilk dönemini “Trump 1.0” (2017) olarak betimleyerek çok taraflılığın saldırı altında olduğunu belirtti. Paris İklim Anlaşması, Dünya Sağlık Örgütü gibi yapılardan çıkışlar, NAFTA’nın yeniden müzakeresi, DTÖ anlaşmazlık çözüm sisteminin felç edilmesi ve Çin mallarına birinci aşama gümrük vergilerinin konulması konularını sıraladı.                     

2 Nisan 2025 tarihinde başlayan “Trump 2.0” dönemini ise; DTÖ ticaret sistemine saldırıya devam etmesi, DTÖ kurallarının Çin’in piyasa dışı ekonomisine olanak sağlaması gibi haksızlıklar üzerine yoğunlaştırdı. Nihayet ABD’nin Çin ürünlerine yüzde 145 vergi koymasını ve Çin’in de ABD ürünlerine yüzde 125 gümrük vergisiyle karşılık vermesini düello olarak ortaya koydu.

Azevedo bu çatışmaya ilişkin muhtemel riskleri de 4 başlık altında topladı:

1- Öngörülebilirlik (yasal durum, yargı, etkilenen grupların tepkisi olarak tanımladı)

2- Enflasyon (bu konuda tam etkinin ölçülmesinin erken olduğuna dikkat çekti, ancak matematik bir kaçınılmazlık olduğunu ifade etti)

3- Misilleme (şimdilik ılımlı seyrine geçtiğine vurgu yaptı)

4- Durgunluk riskleri (finansal piyasalarda stres, Hazine bonolarının değer kaybı, işsizlik başlıklarıyla değerlendirdi)

Azevedo, “Kristal küremizden geleceği şekillendirmek adına neler beklemeliyiz?...” sorusunu 6 önemli mega trend ile ortaya koydu.

Mega trend 1: Daha karmaşık ve maliyetli bir küresel ekonomi oluşacak.

Zira ABD ticaret anlaşmaları, küresel değer zincirini bozuyor. Ülkelerin kaybedilen pazarları telafi etmek için tarife indirimlerini uygulayama ya da yeniden sanayileşmeyi tercih etme hususları belirsizliğini koruyor. Hatta ortalama küresel tarife oranının 5 yıl içerisinde ne olacağı konusu damerak ediliyor.

Mega trend 2: ABD ile Çin arasında ciddi ayrışma ortaya çıkacak.

Ancak bunun ne zaman ortaya çıkacağı kestirilemiyor olmakla beraber jeopolitik krizlerin gelişmeleri hızlandırabileceği tahmin ediliyor. Bunun etkilerinin bazı etmenlere bağlı olarak küresel nitelik taşıyacağı ortaya konuluyor.

Mega trend 3: Yeni geometrilerle risk azaltma yolu denenecek.

Bu çerçevede küresel tedarik zincirlerini ve ittifakları yeniden tanımlama üzerinde duruluyor.  

Süper güçlere bağımlılığı ve maruz kalmayı azaltmak için yeni ittifaklar (örneğin Meksika, Kanada, AB, Japonya, Kore gibi) arayışına, çok kutuplu iş birliğinin yükselişine, dolar hakimiyetini azaltma girişimlerine değiniliyor.

Mega trend 4: Yapay zeka ile güvenilir ve temiz enerji arayışı devam edecek.

Yapay zeka ve veri merkezlerinin muazzam yeni enerji kaynakları talebi, bunun yeşil enerji üzerindeki baskısı, veri merkezlerinin dünyaya yayılması ya da yerinde kalması, teşvik ve altyapı yatırımlarına bağlı olarak gelişmekte olan ülkelerin rolü sorgulanıyor.

Mega trend 5: Kutuplaşma, korumacılık ve maliyet kaydırma artacak.

Siyasi kutuplaşmanın daha artacağı, korumacılığın maliyetsiz bir şekilde yayılacağı, ülkelerin maliyetlerini kaydıracağı tahminleri yapılıyor.

Mega trend 6: Artık yeni bir küresel sistem kurulacak.

Mevcut küresel sistemde geri dönülemez kırılmaların yaşanacağı, yeni bir yapının ortaya çıkacağı, ancak bunun mevcut kurumlardan doğmayacağı, kapsayıcı olmayan düşünce kulüplerinin oluşacağı ve dolayısıyla mutabakatlı olmayan bir yol haritasının izleneceği kaygıları vurgulanıyor.

Çok özetle kristal küremizi bekleyen önemli kırılmalar yaşanacak, güvenilir olmayan bir düzen kurulacak.

Onun için de Azevedo kendi söylemiyle sunumunu şöyle tamamlıyor: “Bilinmeyeni kucaklayın, her şeye hazır olun, belirsizlik dünyasında çeviklik ve esneklik en büyük varlıklarınızdır.”