ABD ve AB yaptırımlarının ihracat kontrolleri açısından dolaylı ticaret riski-1

Yaptırımlar ve ihracat kontrolleri, Rusya ve İran gibi yaptırımların hedefi olan ülkeler ile ihracatı yasaklaması veya kontrol etmesinin yanında, bu ülkelere belirli ürünlerin yeniden ihracatını ve “satışı, tedariği ve transferi”ni de kısıtlayabilmekte veya yasaklayabilmektedir. 

Türkiye’de birçok şirket, Rusya veya İran ile ticareti olmadığını ve dolayısıyla bu risklerin kendilerini ilgilendirmeyebileceği algısına kapılsa da aslında bu kısıtlı veya yasaklı işlemlerin kapsamına yalnızca doğrudan satış, tedarik ve transferler değil, dolaylı işlemler iki ayrı şekilde girebilmektedir.

Bunlardan ilki, yaptırım ülkeleri ile dolaylı ticaretin olup olmadığı hususunun değerlendirilmesidir. Bunun için, Türkiye’den bir şirketin Rusya veya İran ile doğrudan bir ticaretinin bulunmadığı, ancak bu ülkelere mal transferi için Birleşik Arap Emirlikleri (Dubai), Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Umman, Pakistan gibi “transshipment” lokasyonu olarak belirlenen ülkelere satış yapılmak sureti ile dolaylı olarak ticaretin gerçekleştirildiği durumlara bakmak gerekecektir.  Transshipment lokasyonu olarak sayılan ülkelerle ihracatı olan şirketlerin, yaptırımlar ve ihracat kontrolleri açısından işlemleri ile ilgili bir risk analizi gerçekleştirmesi zaruridir. Nitekim Financial Times’ta¹ yayımlanan verilere göre, 2022 Rusya yaptırımları sonrası, Türkiye ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan arasındaki belirli ürün gruplarına ilişkin ihracatın ilk dokuz ayda önceki yıllara göre tam üç katına çıkmıştır. TİM 2024 İhracat Raporu’nda² da önceki yıl ile ticaret hacmi karşılaştırıldığında, Türkiye’nin gerçekleştirdiği ihracatın en fazla büyüme gösterdiği ülkeler arasında Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) bulunması dikkat çekmektedir. 2022 yılında Türkiye ile BAE arasındaki ihracat hacmi 5 milyar dolar iken, 2023 yılında bu hacim 8.6 milyar dolara çıkmıştır. Türk şirketlerin bu anlamda ABD otoriteleri açısından mercek altında olduğunu da önceki yazıda vurgulamıştık. Bu nedenle Türk şirketlerin, gerçekleştirecekleri ticaret bakımından nihai varış lokasyonu, nihai alıcı ve nihai kullanım amacına ilişkin gerekli araştırmaları yapması kritik bir önemi haizdir.

Burada ürünlerin nihai varış lokasyonunun “bilinebilir” olması kriteri uygulanmaktadır. Yani ürünü yaptırım lokasyonu olmayan bir ülkeye transfer etmiş olsanız da nihai varış lokasyonunun yaptırım ülkelerinden birinin olduğunun bilinebilir olduğu durumlarda OFAC şirketi sorumlu tutabilir.  Hatta sektörde faaliyet gösteren diğer şirketlerce de ürünlerin satıldığı şirketin sonrasında bu ürünleri yaptırım lokasyonuna transfer ettiği bilinebilir olduğu durumlarda, “bilmiyordum” şeklinde bir savunma yapılması OFAC gibi bazı yaptırım otoriteleri tarafından kabul edilmemektedir.

Bu hususta, -her ne kadar davanın tarafı bir ABD kişisi olsa da ABD otoritelerinin mevzuatta geçen “reason to know”/bilebilecek durumda olma halini ne kadar geniş yorumladığını ve değerlendirdiğini anlamak adına-  ABD Temyiz Mahkemesi’nin Mayıs 2017 tarihli Epsilon Electronics[1] kararı örnek teşkil etmektedir. Mahkeme, OFAC’ın bir yaptırım ceza kararının konu olduğu bu davada hüküm verirken, ABD kişisi tarafından Dubai’deki bir şirkete ihraç edilen ürünlere ilişkin olarak; ürünlerin Dubai’den sonra gönderilecek ülke olan İran’a girişini şart olarak aramamış, İran’a transfer edileceğini bilebilecek durumda olarak satışın gerçekleşmesini OFAC’ın yaptırım kararı değerlendirmesi için yeterli görmüştür.

Bu nedenlerle, sektör farketmeksizin Türk şirketlerinin, yaptırım bölgelerini sadece doğrudan değil, dolaylı olarak da ihtiva eden tüm ticari operasyonları için bir risk analizi gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu risk analizinde riski artıran faktörlerin tespit edilip, her birinin ilgili yaptırım mevzuatına göre değerlendirilmesi elzemdir.

Dolaylılık ile ilgili ikinci husus, yani “intermediary” (aracı) firmalarla çalışma konusu sonraki yazımızın konusudur.

Yazıdaki meseleler hukuki görüş/mütalaa niteliği taşımamakta olup, ilgili mevzuata ilişkin genel bilgilendirmeyi içermektedir. Her işin ve operasyonun özel olarak incelenmesi gerekmektedir.

¹Adam Samson et al., "Turkey's exports of military-linked goods to Russia soar," Financial Times, November 27, 2023.

²https://tim.org.tr/files/downloads/Strateji_Raporlari/ihracat_2024_raporu-2.pdf

[1] Epsilon Electronics, Inc., v. U.S. Department of the Treasury, Office of Foreign Assets Control, 857 F.3d 913 (D.C. Cir. 2017).