Hasılatın suçu ne?
Nedir bu hasılatın çektiği! Nasıl ki Orhan Veli’nin Süleyman Efendisi (Kitabe- i Seng-i Mezar şiirinden) bu dünyada hiçbir şeyden çekmez nasırından çektiği kadar, finansal tabloların tüm cefasını da “hasılat” çeker. COVID-19 gelir, talep düşer, ilk yükü yine hasılat çeker.
Şu hasılatın sesine kulak verelim de özellikle pandemi döneminde hasılat tutarı nasıl değişir görelim.
Hasılatın finansal tablolarda muhasebeleştirilmesi TFRS 15 Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat (TFRS 15) standardına göre yapılır. Hasılat tutarı (işlem bedeli - transaction price), işletmenin – üçüncü şahıslar adına tahsil edilen tutarlar (örneğin bazı satış vergileri) hariç – taahhüt ettiği mal veya hizmetleri müşterilerine teslim etmesi karşılığında hak ettiği bedellerin toplamıdır. Müşteriyle yapılan bir sözleşmede taahhüt edilen bedel, sabit tutarları, değişken tutarları veya her ikisini içerebilir.
Sabit tutar yerinde paşa paşa oturduğuna göre, hasılatın şikâyeti değişken bedellerden (variable consideration) olsa gerek. Adı üzerinde “değişken”, bir günü bir gününe uymuyor. Hop indirim, hop iskonto, para iadesi, hadi seni kırmamayım vereyim bir performans primi, derken hasılat tutarı da ne olduğunu şaşırıyor. Nükte bir yana, değişken bedellerin nasıl ve ne zaman hasılata dahil edileceği, TFRS 15’de belirlenmiştir. Hasılat bedeli, indirimler, para iadeleri, geri ödemeler, puanlar, fiyat avantajı, teşvikler, performans primleri, cezalar ve benzeri unsurlar nedeniyle değişken olabilir. İşletmenin, tahmin ettiği değişken bedelin bir kısmını veya tamamını işlem bedeline dâhil edebilmesi için TFRS 15’in 57. Paragrafı uyarınca değişken bedelle ilgili belirsizlik sonradan ortadan kalktığında finansal tablolara alınan kümülatif hasılat tutarında önemli bir iptal olmayacağının kuvvetle muhtemel olması gerekir.
İndirim ve para iadeleri
Malumunuz son dönemde yaşadığımız pandemi nedeniyle birçok sektörde faaliyetler durma noktasına gelmişti. Bu durumda da piyasayı canlandırmak için müşterilerime indirim veya iskonto yapsam çok mu? Hatta “markdown compensation” veya “price protection arrangement” dediğimiz perakendecinin pazardaki satış fiyatlarındaki düşüşten göreceği zararı engellemek için müşterimle anlaşma bile yaparım. TFRS 15’de yer alan değişken bedelle ilgili kurallar doğrultusunda hasılat tutarını doğru muhasebeleştirmek için iskonto (discounts) veya para iadelerini (rebates) geçmiş tecrübelerime dayanarak hesaplamam gerekir.
Geçmiş tecrübe diyoruz, ama korkarım ki eski çamlar bardak oldu. Pandemi nedeniyle geçmiş tecrübelerimizin altından çok sular akmış, piyasa şartlarının yeniden şekillendiği bir döneme girmiş olabiliriz. Bu nedenle hasılat tutarını can evinden vuran önemli tahmin ve varsayımları bir daha gözden geçirmekte fayda var.
İade hakkı tanınan satışlar
Müşteri her zaman haklıdır dememişler mi? Üründen mi memnun kalmadınız, dertlenmeyin geri alırız, başka ürünle değiştiririz.
TFRS 15’in B21 bölümü gereği, işletme olarak ben zaten hak etmeyi beklediğim, yani iade edilmesini beklediğim ürünler hariç, bedeli hasılat olarak finansal tablolarıma kaydettim. Siz üzülmeyin sevgili müşteri, yeter ki gönüller bir olsun. Ben sizin biraz müşkülpesent olduğunuzu zaten dükkâna adımınızı attığınız anda gözünüzden anlamıştım. Finansal tablolarıma iade yükümlülüğü ve iade yükümlülüğünün yerine getirilmesi üzerine sizden ürünleri geri alma hakkı karşılığında bir varlık (ve buna karşılık satışların maliyetinde yapılan düzeltme) yazmayı da unutmadım.
Faturala-elde tut anlaşması
Sizden iyi olmasın, ama bir başka müşterimin de aldığı ürünü koyacak yeri yoktu. Aynı memleketli de çıkınca kendisiyle “faturala -elde tut anlaşması” (bill and hold arrangement) yaptık. Ürünü depomda ayrı bir yere ayırdım, TFRS 15’in B79 bölümü gereği ürünün kontrolünün karşı tarafa geçiş şartlarına göre de hasılatını yazdım. Hasılat yazdım yazmasına da, beni ne düşündürüyor biliyor musunuz? Normalde hemşerim malını depomdan 30 günde çekerdi. Şimdi pandemi diye üretimini durdurmuş. Mallar 45 gündür depomda. Düştü mü içime bir kurt … Ne yapacaksın, başa gelen çekilir deyip, malları iade alacağız. Bir de üzerine mallarda olabilecek değer düşüklüğü ve ilave stoklama maliyetini koydun mu, yandık mı, ne yandık.
Ah COVID-19, ah! Hasılatı da, beni de fena yaktın. Alacağın olsun.