Kamu kurumları dernek ve vakıflara yardım yapabilir mi?

Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA

Zaman zaman kamu kurumlarının özellikle belediyelerin kendilerine yakın gördükleri bazı dernek ve vakıflara nakit para aktarımında bulundukları, bunlara arazi, arsa, bina vb. taşınmaz mal veya araç gereç tahsis ettikleri veya bunların bir takım giderlerini karşıladıkları yönünde kamuoyuna bazı bilgiler yansımakta ve olayın hukuki ve diğer boyutları tartışma konusu olmaktadır.

Kamu kurumlarının dernek ve vakıflara nakdi veya ayni yardım yapıp yapamayacakları ve nasıl yapacakları ilgili mevzuatında net ve ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Zira, 5018 sayılı Kanunda da ifade edildiği üzere yasal dayanağı olmadan herhangi bir kimseye kamu kaynağı kullandırılamaz, yardımda bulunulamaz veya menfaat sağlanamaz.

1. Dernek ve vakıflara yardım yapılmasına ilişkin temel ilke

Yardım yapılması kamu kaynaklarının kullanılmasını gerektirdiğinden yardım yapılmasına ilişkin ilkeler 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kanunun “Bütçelerden yardım yapılması” başlıklı 29’uncu maddesinde;

“Gerçek veya tüzel kişilere kanunda veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde dayanağı olmadan kamu kaynağı kullandırılamaz, yardımda bulunulamaz veya menfaat sağlanamaz. Ancak, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir.

Bu yardımların yapılması, kullanılması, izlenmesi, denetlenmesi ve kamuoyuna açıklanmasına ilişkin esas ve usuller Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.”

denilmektedir.

Söz konusu kanun hükmüne istinaden Dernek, Vakıf, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık Ve Benzeri Teşekküllere Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerinin Bütçelerinden Yardım Yapılması Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır.

Her ne kadar söz konusu yönetmelik genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerini (belediyeler, il özel idareleri, Bakanlıklar ve taşra teşkilatları,  üniversiteler ve diğer özel bütçeli idareleri) kapsamakta ise de, belediyelere özgü mevzuatta bu konuya ilişkin özel düzenlemeler bulunduğundan belediyelerin dernek ve vakıflara yardım yapma şekli merkezi yönetiminkinden bazı farklılıklar göstermektedir.

2. Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerince Dernek ve Vakıflara Yardım Yapılması

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, merkezi yönetim (Bakanlıklar ve taşra teşkilatları,  üniversiteler ve diğer özel bütçeli idareleri) kapsamındaki kamu idarelerince dernek ve vakıflara yapılacak yardım Dernek, Vakıf, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık Ve Benzeri Teşekküllere Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdarelerinin Bütçelerinden Yardım Yapılması Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Söz konusu yönetmelikle yer alan düzenlemelere göre;

- İdarelerce teşekküllere yardım yapılabilmesi için;

a) İdare bütçesinde bu amaçla ödenek tefrik edilmiş olması,

b) Yardımlarda kamu yararı gözetilmesi, yardımların öncelikle toplumun ihtiyaç ve sorunlarına çözüm sağlaması ile toplumsal gelişmeye katkıda bulunulmasına yönelik olması,

c) Teşekkülün, yardımı yapacak idarenin görev alanına giren konularda faaliyet göstermesi,

ç) Teşekkül ile yardım yapacak idare arasında protokol yapılması,

d) Teşekkülün, 5072 sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşları ile İlişkilerine Dair Kanun kapsamındaki dernek ve vakıflardan olmaması,

e) Teşekkülün, Anayasa ve kanunlarla yasaklanmış faaliyetlerde bulunmamış olması,

f) Teşekkülün, üyelerine veya ortaklarına kazanç paylaşımı veya kâr dağıtımı amacının bulunmaması,

gerekir.

- Yardım talepleri, ilgili idarece değerlendirilir. Yardımın miktarının belirlenmesi ve dağıtımı, bakanlıklarda bakanın, diğer idarelerde kurumun en üst yöneticisinin onayı ile yapılır.

- Teşekküller, yardımları kamu yararı gözeterek veriliş amacına uygun olarak kullanmak zorundadır.

- Yardım alan teşekküller, yardımın amacına uygun olarak harcanıp harcanmadığına ilişkin bilgi, belge ve kayıtların birer örneği ile faaliyet raporlarını, faaliyetin bitimini müteakip bir ay içinde veya devam eden faaliyetlerine ilişkin bilgi, belge ve raporlarını takip eden yılın ilk ayı içerisinde yardım yapan idareye göndermek zorundadır.

- Yardım yapan idareler, yapılan yardımla sınırlı olmak üzere gerekli gördüğü her türlü inceleme, kontrol ve denetimi yapmaya yetkilidir. Denetim sırasında görevli memur tarafından istenecek bilgi, belge ve kayıtların gösterilmesi, verilmesi, sorulan soruların yazılı ve/veya sözlü olarak cevaplandırılması zorunludur.

- İdareler, yardım yapılan teşekküllerin isim listesini, teşekküllere ilişkin bilgileri, yardımın amacını, konusunu ve yapılan yardım tutarlarını, izleyen yılın Şubat ayı sonuna kadar kamuoyuna açıklar.

- Teşekküller; yardım konusu faaliyetin gerçekleştirilemeyeceğinin veya yardımın amacına uygun olarak harcanmamış olmasının tespiti hâlinde, tespitin yapılmasını müteakip durumun teşekküle tebliğinden itibaren onbeş gün içinde, ilgili idareye yardım tutarını aynen iade etmek zorundadır. Yardımın süresi içinde iade edilmemesi durumunda, yardım tutarı kanunî faiziyle birlikte genel hükümlere göre ilgili teşekkülden tahsil edilir. Yardımı süresi içinde iade etmeyen teşekküller, bu Yönetmelik kapsamındaki yardımlardan bir daha yararlandırılmaz.

3. Belediyelerce dernek ve vakıflara yardım yapılması

Belediyelerin dernek ve vakıflara yardım yapabilmesine ilişkin özel düzenlemeler 5393 sayılı Belediye Kanununda yapılmıştır. Kanundaki düzenlemelere göre; belediye meclisinin kararı üzerine belediyeler kamu yararına çalışan dernekler ve Cumhurbaşkanı’nca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir. Diğer dernek ve vakıflar ile gerçekleştirilecek ortak hizmet projeleri için mahallin en büyük mülki idare amirinin izninin alınması gerekir.

Söz konusu kanun hükümlerine göre belediyeler sadece bir ortak hizmet projesi kapsamında dernek ve vakıflara yardım edebilir. Söz konusu yardım dernek veya vakfa nakdi para, taşınır veya taşınmaz mal verilmesi şeklinde değil, proje giderlerinin karşılanması (faturaların ödenmesi) şeklindedir. Belediyelerin dernek ve vakıflara başka bir şekilde yardım yapması yasal olarak mümkün değildir. Nitekim, aynı kanun maddesinde 5018 sayılı Kanunun 29’uncu maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinin (Ancak, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir) belediyeler, il özel idareleri, bağlı kuruluşları ve bunların üyesi oldukları birlikler ile ortağı oldukları Sayıştay denetimine tabi şirketler için uygulanmayacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, gerek belediyeler gerekse belediye şirketleri dernek ve vakıflara doğrudan yardım yapamaz.

4. Kamuya Ait Taşınmazlar Dernek ve Vakıflara Tahsis Edilebilir mi?

Tahsis, bir taşınmazın mülkiyetinin maliki kamu idaresinde kalması şartıyla kullanım hakkının bedelsiz olarak bir başkasına verilmesidir.

Kamuya ait taşınmazların nasıl tahsis edileceği merkezi yönetim açısından Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Tahsis Ve Devri Hakkında Yönetmelik’te, mahalli idareler açısından ise 5393 sayılı Belediye Kanunu ile 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nda düzenlenmiştir.

5018 sayılı Kanun ile söz konusu diğer yasal düzenlemelere göre; kamu taşınmazları sadece kamu idarelerine ve köy tüzel kişiliklerine tahsis edilebilir. Bu bağlamda kamu taşınmazlarının kamuya yararlı dernek veya vergi muafiyeti tanınan vakıf da olsa herhangi bir dernek veya vakfa tahsis edilmesi yasal olarak mümkün değildir. Konuya ilişkin Sayıştay kararları da bu yöndedir.

5. Kamu kurumları ilişkili dernek ve vakıflara yardım yapabilir mi?

Kamu idarelerinin ilişkili dernek ve vakıflarla mali ilişkileri 5072 sayılı Dernek Ve Vakıfların Kamu Kurum Ve Kuruluşları İle İlişkilerine Dair Kanun’da düzenlenmiş olup söz konusu kanuna göre;

- Dernek ve vakıflar, kamu kurum ve kuruluşlarının ismini alamaz, bu kurum ve kuruluşların hizmet binaları ve müştemilatı içinde faaliyet gösteremez ve bu kuruluşlara ait araç ve gereci kullanamaz.

- Dernek ve vakıflar kamu kurum ve kuruluşlarının sundukları hizmetlerle ilgili olarak gerçek ve tüzel kişilerden ücret, bağış, katkı payı ve benzeri adlar altında herhangi bir karşılık alamaz.

- Kamu görevlileri görev unvanlarını kullanarak dernek ve vakıf organlarında görev alamaz.

- Dernek ve vakıf organlarında görev alan kamu görevlileri, bu görevleri nedeniyle ücret, huzur hakkı veya başka bir ad altında herhangi bir karşılık alamaz.

- Dernek ve vakıfların yardım toplama ve bağış kabul hizmetlerinde kamu görevlileri çalıştırılamaz.

- Kamu kurum ve kuruluşlarının bütçelerinden bu Kanun kapsamındaki dernek ve vakıflara ödenek, yardım veya herhangi bir kaynak aktarılamaz.

- Kamu kurum ve kuruluşları, personel maaş ve ücretlerinden, kaynağında kesinti yaparak bu Kanun kapsamındaki dernek ve vakıflara aktarma yapamaz.

- İhaleyi yapan kurum ve kuruluş bünyesinde bulunan veya bu kurum ve kuruluşlarla ilgili her ne amaçla kurulmuş olursa olsun vakıf ve dernekler ile bunların sermayesinin yarısından fazlasına sahip oldukları şirketler, bu kurum ve kuruluşların 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na göre yapacakları ihalelere katılamazlar.