Kripto rüyası
Kripto varlık piyasasında dalgalanma hızlandı. Son olarak FTX.com küresel kripto varlık alım satım platformu iflas bayrağını çekti. Her yeni oluşuma devrim gözü ile bakan finansçılar ile onlara alt zemin hazırlayan iktisatçılarda bu iflasın altında kaldılar.
Kripto varlıklar on yıldan fazla bir süredir adeta serseri mayın gibi ortalıkta dolaşıyor. Kime çarpacakları, nasıl bir etki yaratacakları bilinmiyor. Keynes uzun dönemde ekonominin belirsizlik altında olduğunu söylerken kripto varlıkları görse idi, sanırım politikacılar için söylediği “soytarılar” sıfatının daha ağırını bu piyasada at koşturanlar için söylerdi. Eğer hipodromda at koşturmak isterseniz (at yarışı) belli kurallara ve kulvara bağlı kalmalısınız. Halbuki kripto piyasasının oyuncuları için hiçbir kural yok.
Bu piyasa konuşulurken daha baştan hata yapıldı. Yaratılan aktife para-ankes denildi. Bu yanlış bir kavramsallaştırma idi çünkü kripto piyasasında yaratılan bu değeri ancak bir borç varlığı olarak (tahvil gibi) görmek gerekiyordu.
Kripto piyasasının bu hale gelmesinde elbette finansal düzenleme kurumlarının da sorumluğu var. Çünkü Kripto varlıkların piyasa kapitalizasyonundaki olağanüstü değişmeler olmasına rağmen piyasaya yönelik regülasyon için isteksiz davrandılar. Bu da sıradan tasarruf sahibini adeta her türlü hilenin döndüğü bir kumarhaneye itti. Tasarruf sahipleri için kripto piyasasını izlemek zor. Çünkü veriler düzensiz ve yetersiz. Tasarruf sahipleri kısa erimde çok para kazananları görünce bu piyasaların düzenleyici kurumların denetimde olmadığını, yaratılan varlıkların hiçbir yasal dayanağı olmadığını görmezlikten geldiler. Unuttukları olgu kripto paranın özünde elektronik olarak saklanan ve erişilen kodlar olduğu idi. Fiziksel veya finansal teminatla desteklenmediğini önemsemediler. Kripto para üreticileri de denetim altına girmek istemediler/halen de buna karşılar.
Kripto varlık sistemi kapalı kalsaydı, bunlardan bazıları daha az endişe kaynağı olabilirdi. Ama artık durum böyle değil. Kaldıraç ve likidite sağlama, borç verme ve değer depolama gibi finansal sistemdeki birçok işlev artık kripto dünyasında taklit ediliyor. Ana akım oyuncular, aksiyonun bir parçası olmak için, fon sağlamak ve yaygara koparmak için yarışıyorlar. Tüm bunlar, kripto dünyasına gerekli değişikliklerle birlikte "aynı faaliyet, aynı risk, aynı kural" ilkesinin uygulanması için daha fazla çaba gösterilmesi gerektiriyor.
Ulusal makamlar veya uluslararası düzenleyici kurumlar tümü ile yaşanılanlara duyarsız kalmadılar. Japonya ve İsviçre gibi bazı ülkeler kripto varlıkları ve hizmet sağlayıcılarını kapsayan yeni mevzuatı geliştirdiler. Ancak ulusal makamlar, genel olarak, kripto varlıkları için düzenleyici politikaya çok farklı yaklaştılar.
Bazı ülkeler, kripto varlıklarının çıkarılmasını, elde tutulmasını, bunlarla işlem yapma veya bunları ödemeler gibi belirli amaçlar için kullanma olanağını yasakladı. Bazı ülkeler kripto varlıklara çok daha sıcak davrandılar ve hatta şirketleri bu varlıklarla ilgili pazarlar geliştirmeye ikna etmeye çalıştılar. Yani parçalanmış küresel bir ortam oluştu.
Ne Yapmalı?
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları lisanslanmalı, yetki belgesi zorunluluğu getirilmeli.
Kripto varlıkların ve sabit paraların ana kullanım durumları sınıflandırılmalı.
Bankacılık, menkul kıymetler, sigorta ve emeklilik piyasasına yönelik düzenleyicileri, sermaye ve likidite gerekliliklerini ve bu varlıkların farklı türlerine maruz kalma limitleri için koşullar ve sınırlar belirlemeli.
Halen bazı gelişmekte olan piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler, kriptolaştırma adı verilen kripto varlıkları yoluyla daha acil ve şiddetli para ikamesi riskleriyle karşı karşıyalar.
Teknolojik, yasal, düzenleyici ve denetleyici zorlukların üstesinden gelmek için sınır ötesi işbirliğine acil ihtiyaç var. Kripto piyasasın kapsamlı, tutarlı ve koordineli bir düzenleyici yaklaşım oluşturmak göz korkutucu bir iş. Ancak şimdi başlanırsa, altta yatan teknolojik yeniliklerin getirdiği faydalardan yararlanırken finansal istikrarı koruma politika hedefine da ulaşılabilir.
Kripto varlıklar potansiyel olarak uluslararası parasal ve finansal sistemi değiştirme gayretinde. Türkiye de şimdiden bu konuda uluslararası kuruluşlarla ortak bir politika belirlemeli, yoksa halen yaşadığımız kripto skandalları daha da artar.