Ödemeler dengesi rahata erdi mi?
2024 yılında cari işlemler açığı 987 milyar dolara indi. Bir önceki yıla göre 29.9 milyar dolarlık ve yüzde 75’lik bir düzelme var. Bu, cari işlemler açığında radikal bir değişiklik. Ancak buna bir “düzelme” diyebilmek için cari işlemler açığındaki düşüşün kaynaklarına ve bunun yanı sıra ödemeler dengesi cephesindeki gelişmelere de yakından bakmak gerekiyor:
* Cari işlemler dengesindeki 29.9 milyar dolarlık düzelmeye en büyük katkı ithalattaki 23.51 milyar dolarlık azalmadan kaynaklanmış gözüküyor. Ancak bu düzelmede belirleyici faktör, enerji ithalatındaki 3.52 milyar dolarlık ve altın ithalatındaki 12.91 milyar dolarlık düşüş. Bu iki kalemi hariç tutarsak ithalatın ana gövdesindeki düzelme 7.08 milyar dolarla sınırlı kalıyor.
* İhracat artışı ise yüze 2,59 ve 6,51 milyar dolar ile olukça düşük düzeyde.
* Net turizm gelirlerindeki artış 6.8 milyar dolar ve yüzde 16.12’yi buluyor. Turizmin cari dengedeki düzelmeye katkısı ihracattan daha fazla olmuş.
* Bu haliyle cari işlemlerdeki düşüşü yapısal bir düzelmeye bağlamak zor gözüküyor. Ekonomideki yavaşlamanın cari dengeye etkisinin bile beklenenden az olduğunu söyleyebiliriz.
* Cari işlemler açığındaki 29.9 milyar doları bulan düzelme, döviz rezervlerine aynı ölçüde yansımış değil. 2024 yılında gerçekleşen rezerv artışı sadece 493 milyon dolar. 2023’teki 2 milyar dolarlık rezerv kaybına göre 2.52 milyar dolarla sınırlı bir iyileşme var.
* Bunun nedeni hem yabancı girişinin azalması hem de yerlilerin dışarıya kaynak çıkarması ve kaynağı belirsiz döviz çıkışı.
* Yabancıların getirdiği kaynak miktarı 2023’e göre 14.91 milyar dolar ve yüzde 32,52 azalarak 45.85 milyar dolardan 30.94 milyar dolara geriledi. Yabancı sıcak para girişi 15.51 milyar dolar ve yüzde 44,08’lik düşüşle 19.68 milyar dolara indi. Sıcak para kompozisyonunda mevduatta çıkış, tahvil-bonoya giriş şeklinde bir değişim gerçekleşti. Hisse senedinden de çıkış yaşandı.
* Asıl çarpıcı gelişme yerleşiklerin sermaye hareketlerinde. Yerleşiklerin portföy yatırımı olarak yurtdışına çıkardıkları döviz miktarı 15.92 milyar dolar ve yüzde 263,29’luk bir sıçrama ile 15.82 milyar dolara tırmandı. 2.15 milyar doları gayrımenkul alımı olmak üzere 6.6 milyar dolarlık da doğrudan yatırım çıkışı oldu. Sonuç olarak yabancılar yatırım olarak 30.94 milyar dolar getirirken yerliler 28.57 milyar dolar çıkardılar. Buna bir de 12.7 milyar dolara ulaşan kaynağı belirsiz döviz çıkışını eklemek gerekiyor.
* Döviz rezervlerinde ciddi bir düşüş olmasını engelleyen şey kredi yoluyla dış borçlanma miktarının neredeyse ikiye katlanarak 16.79 milyar dolara 32.29 milyar dolara çıkması oldu.
* Bu arada üzerinde pek durulmayan ancak gözden kaçırılmaması gereken ve giderek daha kritik sorun haline gelen bir konu var: Dış borç ve yatırımlar için ödenen bedeldeki artış. 2024 yılında yabancılar doğrudan yatırım kârı olarak 6.23 milyar dolar, portföy yatırımı kârı olarak 4.34 milyar dolar ve faiz geliri olarak 13.23 milyar dolar şeklinde toplam 23.8 milyar dolar kâr transferi yaptılar. Bu bir rekor ve 20.23’e göre yüzde 29.04’lük bir artış var. Yabancılar, sıcak para olarak getirdikleri kaynaktan yüzde 20.9 daha fazlasını kâr olarak çıkarmış durumdalar. Bu fatura olmasaydı, 2024’te cari işlemler 9.97 milyar dolar açık vermek yerine 13.82 milyar dolar fazla verebilirdi.
Sonuç olarak cari işlemler cephesinde yapısal bir düzelme yok, sermaye hareketleri cephesinde kırılganlıklar sürüyor. Bu durum kur, faiz, enflasyon ve büyüme dengelerindeki riskleri de, baskıları da canlı tutuyor.
