Pragmatizm çizgisinin sonuçları

Bir hafta önceki yazımızın başlığı, “Pragmatizmin tuzaklarını kim sorgulayacak?” sorusunu yöneltiyordu. Okuyucu, “Hangi tuzaklar?” diye sorar; sormakta da yerden göğe haklıdır. Yazı insanı olarak bize düşen görev, konunun uzmanlarından yararlanarak, ülkemizde hâkim olan merkez sağ iktidarların değişmez çizgisi pragmatizmin sonuçlarını, çağımızda nesne ve metot üretmenin temel girdisi olan verinin sayısal, görsel ve kavramsal bileşenleriyle açıklamaktır.

Yaratılan sonuçlar
Selçuk Şirin(1) “Türkiye 2022 itibariyle Cumhuriyet tarihi boyunca en sefil dönemlerinden birini yaşıyor. İkinci Dünya Savaşı’nın o kıtlık yıllarında bile bu denli sefalet yaşamamıştı” çığlığıyla uyarıyor. Uyarının arka planında baktığımızda, uluslararası kabul gören ölçütlere göre; Gini katsayısının en yüksek, gelir adaletsizliğinin en yaygın olduğu üç ülkeden biriyiz.
- Ülkemizde “orta sınıf” tamamen silinmiş durumda. Orta sınıfın alt gelir sınırı günlük 20 dolar, aylık 600 dolar kazanmasıdır. Üst gelir günlük 100 dolar, aylık da 3 bin dolar olması gerekir. Ülkemizde en az aylık 11 bin liranın, en yüksek aylık 57 bin lira olanları orta sınıf olarak değerlendirebiliriz. Bu yalın ölçüt, bugünün gelirleriyle kıyaslandığında, orta sınıfın silindiğini kanıtlar.
- Belli bir dönemde çok sık tartışılan, sonra unutulan bir başka ölçüt, “orta gelir tuzağı”dır. İndermit Gill ve Homi Kharas’ın 2015’de geliştirdikleri kavramdır. Selçuk Şirin ve Güven Sak’ın(3) üzerinde durdukları başka noktalar da var: Sak yazısında, Dünya Bankası’nın orta gelirli ülkeler grubundan, yüksek gelirli ülkeler grubuna geçebilmek için kişi başına milli gelirin 13 bin ABD Doları geçmesi ölçütünü hatırlatıyor. Şirin’in çalışmasında ülkemizin 2013 yılı itibariyle kişi başına gelirin 12 bin doların üstüne çıkarak orta gelire ulaştığını, orada çakılıp kaldığını belirtiyor. Aradan 10 yıllık zaman geçtiği halde, “Bırakın ilerlemeyi, bazı ekonomistlerin hesaplamalarına göre orta gelir tuzağının alt sınırına gerilediğini” söylüyor. Ayrıca, ülkemizde olduğu gibi doğal kaynaklar, geleneksel tarım ve ağır sanayi, coğrafi ya da demografik avantajları olan pek çok ülkede kişi başına gelirin birkaç bin dolardan 10 bin dolar bandına yükselttiğini, alt gelirden orta gelire çıktıklarını paylaşıyor: Çin, Brezilya, Arjantin, Bulgaristan, Kolombiya, Nijerya, Slovekya gibi. Aynı zaman kesitinde 100’ü aşan ülke arasında orta gelir tuzaklarını aşarak kişi başına milli gelirlerini 20 bin doların üstüne çıkartan ülke sayısının 20’yi aştığını anımsatıyor. “Asya Kaplanları” olarak bilinen Japonya, Singapur, G. Kore ve Tayvan orta gelir tuzaklarını kıran ülkeler. Akdeniz Ülkeleri arasında ise İspanya, Portekiz, Yunanistan ve İsrail var. Doğu bloğundan Çekya, Slovenya, Estonya ve Litvanya da tuzakları kıran ülkeler. Sak’ın saptamalarına göre de 2010 ile 2021 arasında Romanya, Uruguay, Panama, Şili, Aruba gibi ülkeler orta gelir grubundan yüksek gelir grubuna yükseldi. G. Kore, Estonya, Slovenya, Malta gibi ülkeler de 25 bin dolar düzeyini aştı.

- Faruk Türkoğlu(4) Cumhuriyet döneminde yaşanan enflasyon ve büyüme süreçlerinin analizini yapıyor: Son 100 yılda enflasyon toplumun önemli sorunlarından biri olma özelliğini koruyor. Cumhuriyet döneminde yıllık enflasyon ortalaması yüzde 22 gibi yüksek bir düzey. Aynı dönemde ABD’de yüzde 2.9, İngiltere’de 3.9 düzeyinde kalıyor. Cumhuriyet döneminin ilk 50 yılında enflasyonun yıllık ortalaması yüzde 5.7 düzeyinde kalırken, ikinci 50 yıllık dönemin yıllık enflasyon ortalaması 40.8 düzeyine tırmanıyor. Son 100 yılın değişik aşamalarında, değişik koşullarda enflasyonla nasıl yüzleştiğimizi anlamak isteyenler referans makalede ayrıntılı bilgisine erişebilir.
- Merkez sağ politikalarını savunanlar değişmez çizgileri olan pragmatizmin yarattığı olumsuzlukların sağlam kanıtlarından birini de Bayram Ali Eşiyok(5) ortaya koyuyor: 1924-2015 arasında 91 yıl analiz edildiğinde 27 yıl, niteliğini eleştirilse de plan uygulaması yapılmış. Eşiyok’un analizi şu sonuçlara varıyor: Plan uygulamasının yapıldığı yılların ortalama büyümesi yüzde 9,5. Plansız 67 yılın büyümesi ise yıllık yüzde 5.2. Cumhuriyet döneminin söz konusu yılların ortalama büyümesi ise yüzde 6,5. Neoliberal uygulamaları kapsayan 35 yılın ortalaması ise yüzde 5.1. Planlı yılların başarısı bu denli açık ve netken, planı reddeden, o nedenle fizibilite anlayışından uzak duran, fizibilite olmayınca geribildirimle gözetim ve denetim disiplininden ülkeyi uzaklaştıran pragmatizm çizgisinin kaynak israfını, refah kaybını herkesin sorgulaması gerekir. Pragmatizmi savunan ve uygulayanların “gerekçelerini” öğrenmek hepimizin hakkıdır.

Tartışma adabı

Merkez sağ siyasetçilerinin değişmez iktisadi çizgileri pragmatizmin büyüme, enflasyon, kişi başına milli gelir yaratmasının önüne koyduğu engellerle ilgi özet bilgi paylaşıldı. Tartışma adabı, analizi yapan insanların kim olduklarını öne çıkararak kalkanları kaldırıp toptancı bir “red cephesi” kurma yerine, “ne dediklerine” alıcı bir ruhla bakmayı gerektirir.
Merkez sağ siyasetin Cumhuriyet tarihinin dörtte üçüne hakim olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu kadar uzun süre ülke ekonomisini yöneten bir çizginin, kendinizi sorgulaması erdemin gereği değil midir? Pragmatist çizginin savunanlara ve uygulayanlara Amos Oz’un sözünü hatırlatmak isteriz: “Hayatta eli boş dönülmeyen tek yolculuk, insanın içine yaptığı yolculuktur!”

Merkez sağ siyaseti benimseyenlerin, savunan ve uygulayanların eleştiri yapanları suçlama yerine, bilgi ve belgeye dayalı kanıt-odaklı bir sorgulama çizgisi izlemleri hem kendileri için, hem de ülke için hayırlı yoldur.
Yaşamın en ölümcül tehlikesi, yönetici konumundaki insanların “tek doğru benimkidir” inancına saplanmasıdır. Benim doğrularım, sizin beni ikna edeceğiniz yere kadar geçerlidir. Pragmatizmi yararlı buluyorsanız, hangi gerekçelerle zihninizde meşrulaştırdığınızı; kırmadan, dökmeden, gerçeği yalnızca hepimiz için yararlı olabilecek gerçeği aramak için savurmalarınızı yapabilirsiniz, yapmalısınız.
Ülkemizin çok ciddi sorunlarla yüzleştiğini, bir kırılma sürecinden geçtiğini, yeni normale geçiş sürecinin etkili biçimde yönetilmesi gerektiğini hepimiz biliyoruz.
Geride bıraktığımız 100 yılda istenen başarıyı yaratamadığımızı sayılar, görseller ve kavramlar kanıtlıyor. En azından ben böyle algılıyorum; beni tersinin doğru olduğunu inandıracak biri varsa, gerekçelerini bekliyorum. Söz veriyorum bu sütunlarda yayınlayacağım.

***
(1) Selçuk Şirin, Ya Adalet Ya Sefalet, Doğan Yayınları Yayıncılık ve Yapımcılık Ticaret A.Ş yayını, 1.bsk.,Ocak 2023,s.
(2) Şirin, a.g.e, s.29-30
(3) Güven Sak, “2023 hedeflerine ne oldu?” Ekonomi, 9 Ocak 2023
(4) Faruk Türkoğlu, “ 100 yılın enflasyonu” Ekonomi Cumhuriyetimizin Yüzüncü Yılı Araştırma Serisi, Ocak 2023
(5) Bayram Ali Eşiyok, HBT, S.216, 24 Ağustos 2018