Doktorlar yaşlanıyor: Avrupa sağlık sistemleri tehlikede, Türkiye zirvede!

2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, AB ülkelerindeki doktorların üçte birinden fazlasının 55 yaş ve üzerinde olduğu görüldü. Bu oran AB’ye üye ülkelerin yarısında yüzde 40 veya daha fazla oldu.

OECD ve Avrupa Komisyonu tarafından ortaklaşa yayınlanan “Bir Bakışta Sağlık: Avrupa 2024” raporuna göre, AB'deki doktorların üçte birinden fazlası yüzde 35’i 55 yaş ve üzerinde bulunuyor.

Bu rakam ağırlıklandırılmamış bir ortalama olurken, nüfus büyüklüğünü dikkate almıyor. En kalabalık üye devletlerde bu oran yüzde 40'ın üzerinde olurken, neredeyse her beş doktordan birinin 65 yaş ve üzerinde olduğu ülkelerin neredeyse yarısında durum daha ciddi oluyor.

Projeksiyonlar, yaşlanan iş gücünün AB'nin hızla yaşlanan nüfusuna ayak uydurmakta zorlandığını ortaya koyuyor.

Euronews haberine göre, Avrupa Doktorlar Daimî Komitesi (CPME) Başkanı Dr. Ole Johan Bakke, "Tıbbi iş gücünün yaşlanması, özellikle de süregelen eksiklikler ve artan sağlık hizmeti talepleriyle birleştiğinde, Avrupa'daki sağlık sistemlerinin sürdürülebilirliği açısından ciddi bir risk oluşturuyor" dedi.

Doktorların yaşlandığı ülkeler hangileri?

İtalya ve Bulgaristan'da doktorların yüzde 54’ü 55 yaşın üzerinde bulunurken, Romanya'da 55 yaş ve üzeri doktorların oranı yüzde 21.

İngiltere’de 2021 verilerine göre, AB adayı ve EFTA ülkeleri dahil edildiğinde, İngiltere yüzde 14 ile en düşük orana sahipken, onu yüzde 15 ile Türkiye takip ediyor.

Tablonun en tepesindeki İtalya ile en altındaki İngiltere arasında bu denli büyük bir fark olmasının ise iki nedeni bulunuyor.

Avrupa Maaşlı Doktorlar Federasyonu (FEMS) Başkanı Dr. Alessandra Spedicato, "İngiltere ve İtalya gibi ülkeler arasındaki büyük fark, İtalya'da ekonomik yatırım ve öngörü eksikliği nedeniyle uzun yıllardır azaltılan lisansüstü eğitim sözleşmelerinin sayısına ilişkin politikalara ve bu ülkelerin yurt dışında eğitim görmüş doktorlar için sahip olduğu farklı cazibe düzeyine bağlanabilir" dedi.

Almanya ve Fransa'da da yaşlı doktor oranı yüksek

Almanya ve Fransa'da 55 yaş ve üzeri doktorların oranı sırasıyla yüzde 44 ve 43 olurken, bu oranın yüzde 40 veya daha fazla olduğu diğer ülkeler arasında Letonya, Estonya, Macaristan, Belçika, Çekya, Litvanya, Lüksemburg, Polonya ve Güney Kıbrıs bulunuyor.

Tüm İskandinav ülkeleri AB ortalamasının altında bir oran bildirirken, doktorların yalnızca yüzde 24'ünün 55 yaş ve üzerinde olduğu Norveç ve Finlandiya gibi bazı ülkelerde bu oran oldukça düşük oluyor.

Birçok ülkede her 5 doktordan 1'i 65 yaş üstü 

Tıbbi iş gücünün yaşlanması; özellikle 65 yaş ve üzerindekilerin neredeyse her beş doktordan birini oluşturduğu bazı Avrupa ülkelerinde endişe verici oluyor.

11 AB ülkesinde 65 yaş ve üzeri doktorların oranı yüzde 18'in üzerinde olurken, bu oran çoğu ülkede yüzde 20'yi aşıyor. AB İstatistik Ofisi Eurostat'a göre bu oran İtalya'da yüzde 27 olurken, AB'de 35 yaşın altındaki genç doktorların oranının en yüksek olduğu ülke yüzde 46 ile Malta ve yüzde 34 ile Romanya oluyor.

35 yaşın altındaki doktorların yüzde 41 oranında olduğu Türkiye dışında hiçbir AB ülkesi bu kategoride yüzde 30'u aşamıyor. Bu oran İtalya'da yüzde 11, Fransa'da yüzde 16 ve Almanya'da yüzde 20 oluyor.

Yaşlı doktorların oranı Avrupa genelinde neden bu kadar farklı?

'Bir Bakışta Sağlık: Avrupa' raporunun Koordinatörü ve OECD Sağlık Bölümü Kıdemli Ekonomisti Gaetan Lafortune, Avrupa ülkeleri arasında 55 yaş üstü olan yaşlı doktorların oranındaki önemli farklılığın, yapısal politikaların yanı sıra hem yeni doktorların girişini hem de mevcut pratisyenlerin elde tutulmasını veya ayrılmasını etkileyen kültürel faktörlerin bir bileşimi olabileceğini belirtti.

İlk kilit faktörün yeni doktorların giriş oranlarındaki farklılıklar olduğunu açıkladı. Örneğin, tıp fakültesi kontenjanlarının veya ihtisas programlarının sınırlı olduğu bazı ülkelerde, emeklilerin yerini dolduracak kadar genç doktor yetiştirmekte zorlanılıyor.

İkinci kilit nokta ise elde tutma oranları oluyor. Bu da gözlemlenen büyük farklılıkların önemli bir belirleyicisi olarak görülüyor.

Euronews Health'e konuşan Lafortune, "Bazı ülkelerdeki kötü iş-yaşam dengesi, yüksek idari yükler ve yetersiz maaşlar, genç doktorları göç etmeye ya da mesleği tamamen bırakmaya itiyor ve kalan klinik iş gücünü yaşlı pratisyenlere doğru kaydırıyor" dedi.

Son olarak, meslekten ayrılma oranları da önemli bir rol oynuyor. Bazı ülkelerde doktorlar, aşamalı emeklilik seçenekleri veya yarı zamanlı rollerle, genellikle emeklilik takviyeleri ile teşvik edilerek standart emeklilik yaşının ötesinde çalışabilirken, bazı sistemler tarihsel olarak 65 yaşında emekliliği zorunlu kılarak yaşlı doktorların oranı kısıtlanıyor.

Tıp kariyeri gençler için daha az cazip

FEMS'ten Spedicato ayrıca, doktorluk rolüne atfedilen geleneksel değeri azaltan ve bunun yerine daha iyi bir iş-yaşam dengesini tercih eden sosyal değişimler nedeniyle tıp mesleğinin yeni nesiller için çekiciliğinin azaldığını vurguluyor.

Genç doktorların daha iyi çalışma koşulları sunan ülkelere göç etme eğiliminin de bu farklılıklara katkıda bulunduğunu belirtiyor.

CPME'den Johan Bakke, tam nitelikli bir doktor olmanın pek çok ülkede 10 ila 14 yıl sürebildiğine dikkat çekerken, "Tıp fakültelerine girişleri sınırlandırmaya yönelik geçmişte alınan kararların -genellikle maliyet düşürme stratejileri nedeniyle- kalıcı etkileri olmuştur ve bu etkiler artık yaşlanan bir işgücü olarak kendini göstermektedir" dedi.

Spedicato, tıp diploması programlarına yapılan siyasi ve ekonomik yatırımların etkilerinin ancak yıllar sonra ortaya çıktığını vurguladı.

Hemşireler daha yavaş yaşlanıyor

Mevcut verilere sahip neredeyse tüm ülkelerde 55 yaş üstü hemşirelerin oranı genellikle doktorlarınkinden daha düşük olurken, AB ortalaması yüzde 24 oluyor. Romanya'da yüzde 10, Letonya'da yüzde 39'a kadar değişiyor.

İtalya'da bu oran hemşireler arasında sadece yüzde 24 olurken, doktorlar arasında yüzde 54 ile Bulgaristan'la birlikte en yüksek orana sahip oluyor.

Avrupa'da sağlık çalışanı açığı

Rapora göre, 20 AB ülkesi 2022 ve 2023 yıllarında doktor açığı bildirirken, 15 ülke de hemşire açığıyla karşı karşıya kaldı.

Avrupa'daki sağlık çalışanı açığı büyük ölçüde "çifte demografik" sorundan kaynaklanıyor.

Projeksiyonlar AB'nin iş gücünün yaşlanan nüfusa ayak uydurmakta zorlandığını gösterirken, 2022 yılında AB'nin sağlık ve sosyal bakım sektöründe 65 yaş ve üzeri kişilerin toplam istihdama oranı 3,49 oldu.

Bu oranın 2050 yılına kadar 3,94'e yükselmesi öngörülüyor. Bu da yaşlı kişi başına düşen sağlık ve sosyal bakım çalışanı sayısında bir düşüşe işaret ediyor.