Kırık cam teorisi

TUNÇ DİPTAŞ

Bugünlerde adı skandallarla anılsa da Amerikan siyaset tarihinin en başarılı belediye başkanlarının başında Rudy Giuliani gelir. Belediye başkanlığını yaptığı New York eyaletinin halkı onu hala minnetle anar.

90’lı yılların başında New York, berbat bir şehir durumundaydı. Sokaklar çöp yığınlarından, pislikten geçilmiyordu. Her yerde fareler cirit atıyordu. Suç oranları yükselmiş, mafya çeteleri yüzünden geceleri sokakta gezmek imkânsız hale gelmişti.

1994 yılında Rudy Giuliani belediye başkanı seçildi. Şehre adeta sihirli bir değnek dokunmuştu. Çok kısa sürede suç oranlarında azalma görüldü. Çöpler toplanmaya başladı. Fareler sokaklardan temizlendi. Mafyanın elebaşları hapse gönderildi. New Yorklular kendilerini huzurlu ve güvenli hissetmeye başladı.

Bu başarısı, onu ikinci kez belediye başkanlığına taşıdı. 11 Eylül terörist saldırısı gerçekleştiğinde gösterdiği etkin yönetim ile herkesin takdirini topladı ve “Amerika’nın Belediye Başkanı” unvanını aldı.

Rudy Giuliani’ye başarısının sırrı sorulduğunda şu cevabı verdi: “Boş bir bina düşünün. Binanın camlarından biri kırılsa, o camı hemen tamir ettirmezseniz, çok kısa sürede, oradan geçenler bir taş atıp, binanın tüm camlarını kırar. Ben ilk cam kırıldığında hemen tamir ettirdim.

Bir elektrik direğinin dibine ya da bir binanın köşesine, bir torba çöp bırakılsın. O çöpü hemen oradan kaldırmazsanız, oradan her geçen çöpünü o noktaya bırakır ve çok kısa bir sürede çöp yığınına dönüşür. Ben oraya ilk konan çöp torbasının kaldırılmasını sağladım.
Yankesicilik, hırsızlık demeden hemen hepsine anında tıpkı büyük suçlara olduğu gibi müdahale ettim ve böylelikle büyük suçlar da ortadan kalktı.”

New York Belediye Başkanı’nın bu uygulamalarına ilham olan ‘Kırık Cam’ teorisidir. Kırık Cam teorisi, Amerikalı psikolog Philip Zimbardo’nun 1969 yılında yaptığı deneye dayanır.

Profesör Philip Zimbardo yoksulların yaşadığı, suç oranı yüksek olan Bronx ve zenginlerin yaşadığı, eğitim seviyesi yüksek olan Palo Alto bölgelerine eski model plakasız iki otomobil bıraktı. Yoksul muhitte bulunan otomobil sadece bir gün içerisinde yağmalandı. Camları kırıldı, aküsü, kapısı çalındı, kaportası yamuldu.

Öte yandan zengin muhitteki sahipsiz otomobile bir hafta boyunca kimse dokunmadı. Bunun üzerine Zimbardo, eline aldığı sopa ile otomobilin camını patlattı ve yürüdü gitti. Bunu gören bölgedeki insanlar arabaya zarar vererek yağmalamaya başladı. Zengin ve eğitimliler tıpkı yoksul ve eğitimsizler gibi davrandı. Otomobil çok kısa sürede kullanılmaz hale geldi.

New York Belediye Başkanı işte bu deneyden ilham almıştı. Kırılan camın anında tamir edilmesi gerektiğini biliyordu. Bu yüzden New York polisi, önce küçük suçların peşine düştü. Metroya bilet almadan binenleri, apartman girişlerini tuvalet olarak kullananları, kamu malına zarar verenleri yakalayıp haklarında işlem yaptı. Böylelikle büyük suçların önüne geçildi.

Kırık Cam teorisi birçok alana uygulanabilir. Yerel yönetimler gibi her organizasyon da aslında birer kırık cam adayıdır.

Kurumlarda hayatından bezmiş, yaptığı işten keyif almayan, etrafına güler yüz göstermeyi çok gören, ruhu istifa etmiş çalışanlar motive edilmediğinde etrafında bulunanlar da aynı şekilde davranmaya başlar. Bu durumun üzerine zamanında gidilmezse kurum kültürü halini alabilir. Problemlerle boyutları küçük iken ilgilenilmediğinde çözülemeyecek kadar büyük hale gelir.

Küçük bozulmaların, zararlı alışkanlıkların, paralize eden korkuların üzerine derhal gidilmediğinde bu durum sarmal bir etkiye yol açar. Öyle ki bir süre sonra kontrol edilemeyen bir canavar haline dönüşür.

En büyük suçların fitilini en küçük suçlar ateşler. En kötü bağımlılıkların kökünde zamanında üzerine gidilmeyen küçük alışkanlıklar vardır. Canavarı büyümeden yok etmek gerekir.Yerel yönetimler için seçim gününün arifesindeyiz. Giuliani gibi bilimsel teorilerden ilham alan, yaşadığı şehre hizmetleriyle damga vuran yöneticilerin göreve gelmesi dileğiyle.