2022 tahminlerim: Yıl ortası değerlendirmesi
Sene başında, Türkiye’nin global ekonomik ilişkileri alanında bu seneye damgasını vuracak 5 tahminde bulunmuştum. Sene ortası geldiğine göre bir değerlendirme yapabiliriz. Tabii ki tahmin edebildiklerimiz kadar tahmin edemediklerimiz de önemli. Mesela ne ben ne de birçok risk analisti Rusya-Ukrayna Savaşı’nı tahmin edemedik. Savaş sonucu global emtia fiyatlarındaki yükseliş, bunun zaten COVID-19 sonrası normalleşme ile sıkışan piyasalarda enflasyonist etkisinin büyüklüğünü de öngöremedik. Birçok analistin aksine ben Fed’in elini korkak tutacağını ve faizlerin fazla yükselemeyeceğini iddia etmiştim. Şimdiye kadar görünüm bunun tam tersi. Sonucunu ise piyasalarda son 14 yılın en büyük karmaşası ile görüyoruz. Öngördüğüm diğer trend global teknoloji piyasalarında regülasyon trendinin devam edeceği ve bunun Türkiye’yi de etkileyeceğiydi. Bu tahmin doğrulanmış görünüyor. Gelin bu trendlerin kesişimini değerlendirelim.
“Türkiye’de e-ticaret veya kripto varlık şirketlerine reklam kısıtlaması getirilmesi sonucu birkaç TV kanalı batacak” demiştim. Reklam harcamalarına sınır getiren e-ticaret kanun teklifi dün TBMM’ye intikal etti ve komisyondan geçti. Tabii ki e-ticaret reklamı verilmedi diye TV kanallarının batmasını beklemiyoruz ama bu sınırlama ile yılın kalanında diğer reklam verenlere de makul fiyatlarla yer açılmış olacak. Kripto varlıklarla ilgili düzenleme, son derece yerinde bir yaklaşımla, henüz Meclise getirilmedi. E-ticaretin aksine kripto varlık işlemleri yerel değil global ölçekte yapılıyor. Bu nedenle önce global düzenlemelerin oluşmasını beklememiz lazım. Senenin ikinci yarısında Financial Stability Board ve G-20’nin bu alandaki açıklamaları kritik olacak. Bu arada, tahminlerimde yer aldığı gibi, Avrupa Birliği’nde Dijital Piyasalar Kanunu’nun metni son halini aldı. Eylül ya da Ekim ayında yasalaşacak. Yine Avrupa Birliği’nde Yapay Zeka Kanunu’nu üzerine de tartışmalar son noktaya geldi. Bu iki düzenleme dünyada dijital teknolojilerin geleceğine yön verecek. Dijital Hizmetler Yasası’na benzer bir çerçevenin Rekabet Kurumu tarafından hazırlandığı da gazeteniz Dünya’da haber olarak yer almıştı.
ABD’de enflasyonun %15’i aşacağını tahmin etmiştim. Fed’in elini beklediğimden sert yükseltmesi nedeniyle bu tahmin tutmayacak gibi görünüyor. Nitekim, yılın ilk yarısında hem teknoloji hisseleri hem de kripto varlıklarda rekor düşüşler oldu. “Elon Musk 2024 ABD Başkanlık seçimlerinde aday olacağına dair tweet atacak ama aday olmayacak. Bu arada Tesla hisseleri ve kripto varlıklarının değeri artmaya devam edecek” demiştim. Hem kripto varlıklarının hem Tesla hisselerinin değeri düştü. Tesla’daki düşüş hem piyasaların genel trendinden hem de ABD Başkanlığı adaylığı yerine (belki de hazırlık için) “Twitter’ı satın alacağım” diye tweet atmasından kaynaklanıyor. Musk’ın tweet’i ile Twitter satın alma işlemin bitmesi arasında piyasalar alt üst olduğu için taraflar hala dans etmeye devam ediyor. Bu arada, tahminlerimde yer aldığı üzere, Facebook ihtiyar demografiye hapsolmaya devam ediyor. Bu sene tarihinde ilk defa kullanıcı sayısının düştüğünü açıkladı. 14 yıllık genel müdürü Sheryl Sandberg işi bıraktı. Görünen o ki, Facebook inovasyon kasını kaybetmiş, bugüne kadar kendini ayakta tutan satın alma kasını ise rekabet hukuku endişeleriyle artık kullanamıyor gibi görünüyor.
“Bitcoin üzerinde yazılım yapan geliştirici sayısı %30 artacak” demiştim. Fiyatların tepetaklak düşmesi ile bu tahmin en büyük yanılgı olmuş gibi görünüyor. Kripto varlıklar üzerine iş yapmak için hala talep var ama eskiden ucuz finansman ile hızla büyüyebilen şirketler artık eleman alamıyor. Hatta bazıları işten çıkarmalara başladı. Herkes Elon Musk’ın yeni bir tweet’le kripto varlıkları kurtarmasını bekliyor ama o tweet de bir türlü gelmiyor. Kripto varlık ve merkeziyetsiz finansın ulus devletlerin sınırlarının ötesinde dönüştürücü potansiyelinin hala yüksek olduğunu düşünüyorum. Ancak görünen o ki dönüşümün hızı beklenenden yavaş olabilir. 2022’nin ilk yarısında beklenenden hızlı yavaşlayan piyasalar teknoloji işlerini örseledi. Dünya çapındaki regülasyon eğilimiyle, toplumsal dengeler önem kazandı. Ukrayna’da olanlar hem savaş videolarıyla hem de reel piyasalardaki etkisiyle eski ekonominin önemini hatırlattı. Bakalım senenin ikinci yarısı nasıl geçecek.