Akaryakıttaki yüklü indirimler haziran enflasyonunu etkilemeyecek

İsrail-İran savaşının en azından şimdilik sona ermesi ve ilan edilen ateşkesle hızlı bir düşüş kaydeden petrol fiyatları akaryakıt fiyatlarına da yansıdı ve akaryakıtta, özellikle motorinde rekor bir gerileme kaydedildi. Motorin fiyatları bugünden geçerli olmak üzere 4,06 lira ucuzladı. Benzindeki ucuzluk ise 2,68 lira düzeyinde.

Öncelikle bu indirimlerin haziran enflasyonunun düşük görünmesi gibi bir sonuç doğurmayacağını vurgulamak istiyorum. Zannedildiği gibi bu indirimlerin haziran enflasyonu düşük çıksın diye bu zamana denk getirildiği görüşü de tümüyle yanlış.

Kamuoyunda akaryakıt fiyatlarının belirlenmesiyle ilgili bir dizi yanlış algı var. Gerçeğin ne olduğu kim bilir kaç kez yazıldı, bu köşede ben de yazdım ama bu algıyı kırmak pek mümkün olmuyor.

Akaryakıt fiyatlarının nasıl oluştuğuna başka bir gün yeniden ve detaylı olarak değineceğim. Ama öncelikle bugünden geçerli olacak bu yüklü indirimin haziran enflasyonunu niye etkileyemeyeceğini izah etmek istiyorum.

İndirimli fiyat hesaba girmeyecek 

Bir kez daha vurgulamak istiyorum; ay sonuna doğru yapılan indirimlerin hep enflasyonu düşük göstermek amacıyla böyle bir zamanlamayla gerçekleştirildiği dile getirilir ya, bu doğru değil.

Enflasyon hesabında başta akaryakıt olmak üzere tüm fiyatlar için geçerli bir ilke var. Hesaplama “ay sonu-ay sonu” fiyatlarının değişimiyle değil, “ay ortalaması- ay ortalaması” fiyatlarının değişimiyle yapılır. Herhangi bir ürünün fiyatı ayda iki kez derleniyorsa o iki fiyatın ortalaması alınır. Aynı şekilde akaryakıttaki gibi fiyat her gün derleniyorsa kaç gün fiyat alınmışsa o kadar günün ortalaması alınır.

Dolayısıyla akaryakıtta ayın son birkaç günü geçerli olacak indirimli fiyatın o ayın ortalamasına etkisi çok ama çok sınırlıdır.

Kaldı ki akaryakıtta her ne kadar tüm ayın ortalamasının alınması esas ise de pratikte bu mümkün olamıyor. Enflasyon hesaplamasını bir sonraki ayın 3’ünde yapılacak açıklamaya yetiştirebilmek için fiyatlar ayın 25, en geç 26’sı kapsanacak şekilde dikkate alınıyor.

Şu durumda akaryakıtta bugünden geçerli olacak indirimler haziran enflasyonuna belki hiç girmeyecek, belki en fazla bir gün girecek.

Dolayısıyla “Akaryakıtta ayın sonuna doğru indirim yapıp haziran enflasyonunu düşük göstermek istiyorlar” şeklinde özetlenebilecek görüş doğru değil.

İndirim ay sonuna kadar dikkate alınsaydı... 

TÜİK akaryakıtta bugün uygulamaya giren yüklü indirimleri bu aya mahsus olmak üzere ay sonuna kadar dikkate alarak enflasyon hesabı yapsaydı yoğun eleştiriye uğrar ve enflasyonu düşük çıkarmaya çalışmakla itham edilirdi.

Oysa istatistiki olarak tam tersi bir durum var.

TÜİK indirimli akaryakıt fiyatlarını enflasyon hesabında ay sonuna kadar dikkate alsa, akaryakıttaki aylık ortalama fiyat düşük değil, tam tersine daha yüksek çıkacaktı. Ama çok az daha yüksek.

Yok yok; söylediğim yanlış değil. Tekrar ediyorum; indirimli fiyatlar ay sonuna kadar hesaba katılsa ortalama daha yüksek çıkacaktı.

Şöyle basit bir örnek vereyim... Diyelim toplam süre on gün. İlk dört gündeki fiyat 4 lira. İzleyen dört gündeki fiyat 8 lira. Son iki günde fiyat 7 liraya düşüyor.

Sekiz günün ortalamasındaki fiyat mı daha düşüktür, on günün ortalamasındaki mi?

Sekiz günün ortalamasındaki fiyat 6 liradır, son iki gün fiyat 7 liraya düştüğü halde on günün ortalaması 6,2’dir.

Çünkü 7 liralık son iki günün fiyatı, önceki sekiz günün ortalamasından yüksektir.

İşte akaryakıta bugün yüklü indirim gelmiş olmasına rağmen, bu fiyatlar ayın geride kalan ilk 25 gününün ortalamasından yüksek olduğu için indirimli fiyatlar dikkate alındığında aylık ortalama daha yüksek çıkacaktı.

Ama bu ihmal edilebilir bir fark. Mayıs ve haziranın tümü üstünden hesap yapılsaydı benzin yüzde 5,31, motorin yüzde 7,30 zam görmüş olacaktı. Her iki ayın ilk 26 günü dikkate alınarak hesap yapıldığında ise benzin zammı yüzde 5,28, motorin zammı yüzde 7,24. Oranlar neredeyse aynı.

Enflasyona etki

TÜFE’de ne yazık ki madde ağırlıkları uzunca bir süredir adeta sır ve açıklanmıyor. Bu yüzden de akaryakıta ilişkin ürün bazında sağlıklı veri bulunamıyor.

TÜFE’de akaryakıtın toplam ağırlığı yüzde 3,33 düzeyinde. Bunun içinde LPG’nin de bulunduğunu dikkate almak gerekir. Yapılan hesaplamalar, 3,33’ün 1,1’inin benzin, 1,4’ünün ise motorin olduğunu gösteriyor; yaklaşık değerler böyle.

Benzindeki 26 günlük ortalama zam oranı olan yüzde 5,28’i yüzde 1,1, motorindeki yüzde 7,24’lük zammı da yüzde 1,4 ile ağırlıklandırınca bu iki kalemden gelen doğrudan etki 0,16-0,17 puan dolayında bulunuyor.

Bu köşede akaryakıtın haziran enflasyonuna etkisini 0,27 puan olarak yazmıştım. LPG’yi hariç tutunca etki yukarıda aktardığım düzeye iniyor.

Bu arada motorin tüketimi çok fazla ama TÜFE’de yalnızca tüketicinin kullandığı motorinin miktarı ve ağırlığı dikkate alınıyor. O yüzden de motorine gelen zammın dolaylı etkisi çok daha yüksek oluyor.

Haziran enflasyonu yüzde 2,00-2,20 arası 

Benzin ve motorinden gelen doğrudan etkinin az da olsa azaldığının ortaya çıkması ve savaşın sona ermesinin yarattığı psikolojik etkiyle haziran ayı için daha önce dile getirdiğim “Yüzde 2,5’in altı mucize olur” şeklindeki tahminimi biraz esnetiyorum.

Hazirana ilişkin yeni tahminim yüzde 2.00-2,20 arası...