Gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık ve beslenme beyanlarıyla ilgili düzenlemeler neler getiriyor?

Av. Baran Güney baran.guney@gun.av.tr     

Av. Dicle Doğan dicle.dogan@gun.av.tr                            

Av. Göksu Ayçıl Altınok aycil.altinok@gun.av.tr

Gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık beyanı ve beslenme beyanı kullanımının hukuka uygunluğu, konunun kamu sağlığı ile yakından ilişkisi sebebiyle büyük önem arz etmektedir. Sağlık beyanı; herhangi bir gıda grubunun veya gıdanın bileşiminde bulunan ögelerin insan sağlığıyla ilişkisini belirten beyan olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle, normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla vitamin, mineral gibi besin ögelerinin veya besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan maddelerin kapsül, tablet, pastil gibi formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş gıda anlamına gelen takviye edici gıdalarda sağlık beyanlarının kullanımı belirli hukuki düzenlemelere ve İdarenin sıkı denetimine tabidir.

Buna rağmen kimi zaman sağlık beyanlarının Sağlık Bakanlığından izin alınmaksızın kullanıldığı kimi zaman da takviye edici gıdaların adeta ilaç ya da tedavi etme özelliği olan bir ürün gibi tanıtıldığı gözlemlenmekteydi. Özellikle koronavirüs kaynaklı sağlık vakalarının görüldüğü geçmiş yıllarda takviye edici gıdaların sağlık beyanı ile tanıtımlarında ciddi bir artış tespit edilmiştir. Bu durum gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık beyanı ve beslenme beyanlarına ilişkin hukuk kurallarının yeniden düzenlenmesini gerektirmiştir.

Bu doğrultuda Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından hazırlanan, Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) 20 Nisan 2023 tarihli ve 32169 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Beslenme beyanlarına ilişkin olarak ise Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği aynı Resmi Gazete’de yayımlandı ve yürürlüğe girdi. Böylelikle gıda ve takviye edici gıdalar için beslenme beyanları ve sağlık beyanlarını düzenleyen Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği yürürlükten kaldırıldı.

13 Haziran 2023 tarihinde ise Sağlık Beyanı ile Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmış olup son tüketiciye arz edilen ürünlerin sağlık beyanı denetimlerine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Sağlık Beyanı Denetimi Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girdi.

Uzun süredir beklenen bu yeni düzenlemeler ile gıda ve takviye edici gıdalarda özellikle sağlık beyanlarının kullanımı bakımından esaslı değişiklikler yapıldı ve daha önceden ilgili idari kurumlardan alınması gereken izin ve onay süreci tamamen kaldırılmış oldu. 

Yeni Düzenlemelerde Öne Çıkan Hususlar

·        Yönetmeliğe istinaden Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından hazırlanan “Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Kılavuzu” ile ekleri de 26 Nisan 2023 tarihinde Kurumun resmî internet sayfasında yayımlanmıştır.

·        Söz konusu Kılavuz ve ekleri gıda ve takviye edici gıdalarda kullanılabilecek Sağlık Beyanları Listesi ile sağlık beyanı kullanımına ilişkin detaylı kuralları kapsamaktadır. Kılavuzda sağlık beyanlarının ne şekilde kullanılabileceğine ilişkin örnekli anlatımlar ile uygulamaya yön gösterilmektedir.

·        Tarım ve Orman Bakanlığınca kayıtlı veya onaylı işletmeler tarafından üretilen veya ithal edilen ve Yönetmelik kapsamına giren gıda ve ve takviye edici gıdalar için Kılavuz eklerinde yer alan sağlık beyanları, Yönetmelik ve Kılavuzdaki hükümlere uygun olması şartıyla herhangi bir idari kuruma izin başvurusu veya bildirim yapılmaksızın kullanılabilecektir.

·        Ancak Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu halk sağlığı açısından gerekli gördüğü durumlarda sağlık beyanı kullanımını sınırlayabilir ve gıda işletmecisinden bilgi ve belge talep edebilir.

·        Denetimler ve idari yaptırımlar konusunda da yetkili merci Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu olarak belirlenmiştir.

·        Yönetmelik aynı zamanda önceki mevzuat uyarınca sağlık beyanı kullanılan ürünler bakımından geçiş hükmü içermektedir. Buna göre; belirli koşulları sağlaması halinde piyasaya arz edilmiş veya edilecek ürünlerde 31 Aralık 2024 tarihine kadar önceki mevzuat uyarınca sağlık beyanları kullanılabilecektir.

Değerlendirmeler

Mülga düzenlemelerde sağlık beyanlarının kullanımının sıklıkla görüldüğü takviye edici gıdaların etiketinde, tanıtımında ve reklamında sağlık beyanı kullanılabilmesine Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından izin verilmekteydi. Ancak izin alınmaksızın veya mevzuata aykırı olarak sağlık beyanlarının kullanıldığı gözlemlenmekteydi. İzin sürecinin kaldırılarak Yönetmelik ve Kılavız uyarınca sağlık beyanlarının kullanım sürecinin detaylı olarak düzenlenmiş olmasıyla kamu sağlığını tehdit edebilecek reklam ve tanıtımlarda bulunulmasının önüne geçilmesi adına Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından gerekli denetim ve gözetim mekanizmalarının işletilmesi gerektiği kanaatindeyiz. Bu doğrultuda, Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu tarafından hazırlanan Sağlık Beyanı Denetimi Hakkında Yönetmelik söz konusu denetim ve gözetim fonksiyonunun icrası bakımından önemli olarak değerlendirmektedir. Nitekim gerekli denetim ve gözetim mekanizmalarının geliştirilmesi ve etkin olarak uygulanması, kamu sağlığının korunmasının yanı sıra dürüst rekabet ortamının korunması açısından da önem arz etmektedir.