Harfli Şehriye Çorbası ve COVID-19 Sonrası Dünya Ekonomisinde Toparlanma

Yeni tip Covid-19 salgını, 2020 yılında Dünya ekonomisinin siyah kuğusu olmuştur. Tıpta kalbin aniden, beklenmedik bir şekilde durması (Sudden Cardiac Arrset , SAC): başta beyin olmak üzere hayati öneme sahip organlara kan gitmemesine neden olarak ölümcül olabilmektedir. Eğer hastaya saniyeler içinde de-fibrilatör ile müdahale edilemez ölüm kaçınılmaz olmaktadır. İşte Covid-19 salgını da Dünya ekonomilerde hem ekonomilerde ani duruşa hem de finansal piyasalarda büyük çaplı kayıplara neden olmuştur. Güvenli varlık olarak ABD tahvillerine olan talebin artması diğer varlık sınıflarında sert satışlara neden olmuş 2020 ilk çeyreğinde ABD borsalarındaki kayıplar 1987 yılından bu yana ilk defa %20 düşüş şeklinde olmuştur. Burada gelişmiş ülkeler hızlı bir biçimde ekonomiler açısında de-fibrilatör olarak adlandırabileceğimiz büyük çaplı paketlerle müdahalede bulunmuşlardır.

İşte de-fibilatör benzeri parasal ve mali teşviklerin yanı sıra vaka sayısının yataylaşması aynen muhasebede olduğu gibi ilk karantinaya giren ülkelerin karantinadan ilk çıkması ile beraber yavaş yavaş bazı ekonomilerde görülen sınırlı karantina durumu piyasalarda salgının neden olduğu durgunluğun sadece birkaç aylık olabileceği ekonomilerde toparlanmanın U şeklinden ziyade V şeklinde olacağı beklentisini kuvvetlendirmiştir.

Bu beklentinin kuvvetlenmesine neden olan gelişmeler ise ABD Merkez Bankası Fed’in de-fibilatör olarak adlandırabileceğimiz niceliksel ve niteliksel gevşeme adımları sonrasında sınırsız bir biçimde ipoteğe dayalı menkul kıymet ve eyalet tahvili alımı ve ABD, Batı Avrupa ve Japonya tarafından açıklanan 6 trilyon dolarlık mali teşviklerin de etkisi ile krizde ortaya çıkan kaybın şimdiden yarısını telafi etmiş görülmektedir. Benzer şekilde düşük kredi değerliliğine sahip şirket tahvillerinde ve ABD hisselerinde son dönemde gözlemlenen artış bu yıl yaşanan kayıpların üçte birini şimdiden telafi etmiş görülmektedir.

Benzer şekilde, finansal piyasalarda zımni oynaklığın derecesi özellikle gelişmiş ülke merkez bankalarının alındığı ABD ve Euro bölgesinde yarı yarıya azalış göstermiştir. Buna karşılık mali ve parasal teşviklerin yetersiz kaldığı gelişmekte olan piyasalarda borsalarda, kurlarda ve petrolde oynaklık kalıcılık göstermektedir. Çin tarafına baktığımızda satın alma yöneticileri endeksi hem imalat hem de hizmetler tarafının mart ayında toparlanma belirtilileri göstermesi dipten dönüş sinyali olarak görülmektedir.

Bu yazımızda Dünya’da yaşanan belli başlı durgunluk sonrasında ekonomilerde, şirket karlılıklarında ve bazı varlık fiyatlarında geri dönüşlerin yani resesyon öncesi seviyelere ortalama olarak ne kadarlık bir dönemde döndüklerine değinmeye çalışacağım. Ama isterseniz ondan önce yazının başlığında ekonomilerde toparlanma ile harfli şehriye çorbası arasındaki ilişkiyi açıklayım.

Harfli şehriye çorbası kavramı, 1929 Büyük Depresyon sonrasında 1933 ile 1939 yılları arasında ABD’de New Deal adı verilen program sonucunda oluşturulan kurumlar ve bu kurumların baş harfleri ile anılmasına karşı kullanılan bir kavramdır. Günümüzde bu kavram ekonomilerin resesyondan çıkışının, toparlanmanın nasıl gerçekleşeceğini tasvir etmek amacıyla kullanıldığı gibi 2007-09 Global Finansal Krizi sonrasında ABD merkez bankası tarafından izlenene geleneksel niceliksel gevşeme adımları ve acil likidite imkanlarını tasvir etmek amacıyla kullanılmıştır. Örneğin, Fed’in piyasa yapıcısı bankalara sağlanan likidite imkanı (Primary Dealer Credit Facility, PDCF) gibi imkanlarda bu şekilde ifade edilmektedir.

Ekonomilerde görülecek toparlanmanın süresi resesyonun süresine eşit ise dipten dönüşte çıktı da ve finansal piyasalarda yaşan düşüşü telafi edilebilmektedir. Bu yüzden piyasalarda beklenti her zaman V şeklinde bir toparlanmanın görülmesidir. Resesyonun uzaması bilançolara ve işgücü piyasalarına daha büyük zarar vereceğinden şirket karlılıklarında ve varlık fiyatlarında toparlanma daha yavaş “U şeklinde” bir toparlanma görülecektir.

Dünya ekonomisinde yaşanan durgunlukları incelediğimizde durgunluğun ortalama olarak bir yıl sürmesi durumunda resesyon öncesi seviyeye dönebilmek için dokuz aya ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun istisnası ise Global Finansal Kriz (GFK) dir. GFK’in 18 ayda son bulmuş ama çıktının ise Global Resesyon öncesi seviye dönmesi tam 21 ay sürmüştür. İşsizlikte ise GFK öncesi seviyelere dönülmesi ise 6. yılın sonunda gerçekleşmiştir.

Şirket karlılıkları tarafı ise homojenlik göstermemesine karşılık ortalama olarak kriz öncesi seviye dönmesi resesyon süresi ile aynıdır. Burada iki durgunluk dönemi aykırı bir durum sergilemektedir. İlki, 1979 petrol şokunun tetiklediği 1980 durgunluğu ve tekrar ertesi yıl yaşanan durgunluk sonrasında şirket karlıklarında birkaç yıl hiçbir iyileşme görülmemiştir. Aykırılık teşkil eden ikinci durum ise petrol şokunun tam tersine GFK’dir. Özellikle ABD ekonomisinde kriz sonrasında bir iki yıl süren yavaş toparlanmaya karşılık şirket karlılıkları 12 ay sonra GFK öncesi seviyesine dönmüştür.

Dünya ekonomisinde görülen diğer dönüş senaryosu ise L şeklinde olmaktadır. Bu senaryoda ekonomiler uzunca bir süre toparlanamamaktadır. Bu şekilde resesyona örnek Büyük Depresyon dönemidir. Bir başka dipten dönüş senaryosu ise W şeklinde senaryodur. Bu durum çif dipli bir resesyona işaret etmektedir. 1980’ler de yaşanan resesyon ya da GFK sonrasında Avrupa’da yaşanan borç krizi buna örnek olarak verilebilir.

Dünya örneklerine baktığımızda büyümede ve şirket karlılıklarında resesyon sonrasında iyileşme V şeklinde olsa da varlık fiyatlarında geri dönüş için alfabedeki tek bir harfle özetlemek mümkün değildir. Örneğin hisse senetleri dipten zirveye yaşanan kayıpların geri alınması yaklaşık 20 ay gibi daha geniş bir aralıkta olmaktadır.

1970’ler, 1980’ler ve 1990’larda yaşanan resesyonlarda hisse senedi piyasalarında kayıpların geri alınması için birkaç aya ihtiyaç duyulurken 1990’ların sonunda yaşanan “dot-com” ve konut balonunun patlaması sonrasında hisse senetleri piyasasında resesyon öncesine dönüş yaklaşık dört yıl almıştır. Aynı vadede başka ülkelere ait hazine ve şirket tahvillerinin getirisi ile ABD hazine ve şirket tahvilleri getirisi arasındaki kredi spreadlarının resesyon öncesi seviyelere dönmesi yaklaşık 18 ay almaktadır.