Küresel doğrudan yabancı yatırım eğilimi 

%64
Küresel DYY artış (2021)

1,58 trilyon dolar
Küresel DYY akışları (2021)

2021'deki küresel doğrudan yabancı yatırım (DYY) akışı, 2020 yılına göre yüzde 64 artarak 1 trilyon 58 milyar dolara ulaştı. Bu hızlı artışta şirket birleşme ve satın almaları, finansman koşullarının iyileşmesi ve büyük altyapı yatırımlarına yönelik teşvik paketleri nedeniyle uluslararası proje finansmanındaki hızlı büyüme etkili oldu.

2022’de ise, uluslararası ticaret ve sınır ötesi yatırımlar için küresel ortam çarpıcı bir şekilde değişti. Rusya’nın Ukrayna'yı işgal girişimi ve pandeminin kalıcı etkileri dünyanın birçok ülkesinde gıda, yakıt ve finans krizine neden oldu. Ortaya çıkan yatırımcı belirsizliği, 2022'de küresel DYY üzerinde aşağı yönlü gidişe kaynaklık etti. Yine küresel değer zincirinde (GVC'ler) önemli bir rol oynayan kilitlenmeler ve Çin'de COVID-19'un yeniden alevlenmesi, GVC yoğun sektörlerde yeni sıfırdan yatırım yapılmasını engelledi. Enflasyon oranındaki önemli artışlar yaşayan gelişmiş ekonomilerde beklenen faiz artışları da, birleşme ve satın alma piyasalarını ve uluslararası proje finansmanının büyümesini yavaşlattı. 

Halbuki 2021 yılındaki DYY’ın toparlanması büyümeyi beraberinde getirmişti. 2021’de DYY artışının neredeyse dörtte üçü, 746 milyar gelişmiş ülkelerdeki yükselişten kaynaklandı. Artış, büyük ölçüde birleşme ve satın alma işlemlerinden ve çok uluslu şirketlerin yüksek düzeyde birikmiş kârlarından kaynaklandı.  En büyük 5 bin çok uluslu şirketin karlılığı iki katına çıktı, bunların satışları da toplam satışların yüzde 8’ini aştı. Kârlar, özellikle gelişmiş ülkelerde, bastırılan talebin serbest kalması, düşük finansman maliyetleri ve önemli devlet desteği nedeniyle yükseldi.

Yüksek kârlara rağmen, çok uluslu şirketlerin denizaşırı yeni üretken varlıklara yatırım yapma iştahı zayıf kaldı. 2021'de altyapıya yönelik uluslararası proje finansmanı yüzde 68 ve sınır ötesi birleşme ve satın almalar yüzde 43 artarken, sıfırdan yatırım sayıları yalnızca yüzde 11 arttı, bu pandemi öncesi seviyelerin ancak beşte biri idi.

Gelişmekte olan ekonomilere yönelik DYY akışları, gelişmiş bölgelere göre daha yavaş büyüdü, ancak yine de yüzde 30 artarak 837 milyar dolara ulaştı. Artış, esas olarak Asya'daki güçlü büyüme performansının, Latin Amerika ve Karayipler'deki kısmi toparlanmanın ve Afrika'daki yükselişin sonucu gerçekleşti. 2021’de gelişmekte olan ülkelerin küresel DYY içindeki payı yüzde 50'nin biraz üzerinde kaldı. UNCTAD doğrudan yatırım raporuna göre;

-Afrika'ya DYY akışı, 2020'de 39 milyar dolardan 83 milyar dolara ulaştı. 

-Gelişmekte olan Asya'da, birbirini takip eden COVID-19 dalgalarına rağmen, doğrudan yabancı yatırımlar üst üste üçüncü yıl tüm zamanların en yüksek seviyesine çıkarak 619 milyar dolara ulaştı.

-Latin Amerika ve Karayipler'deki DYY yüzde 56 artarak 134 milyar dolara yükseldi. Çoğu ülkede, DYY girişlerinin arttığı görüldü.

2021'de gelişmiş ekonomilerden gelen çok uluslu şirketler yurtdışındaki yatırımlarını iki katından fazla artırarak 483 milyar dolardan 1,3 trilyon dolara çıkardı. Avrupa kaynaklı çok uluslu şirketlerin yurtdışı yatırımları 2021'de 552 milyar dolar yükseldi. ABD'li çokuluslu şirketler yurtdışındaki yatırımlarını yüzde 72 artırarak 403 milyar dolara çıkardı. Avrupa Birliği'ne (AB) ve Birleşik Krallık'a DYY akışı ikiye katlandı, Meksika'ya olan akışlar ise neredeyse üç katına çıktı. Diğer gelişmiş ülkelerden gelen doğrudan yabancı yatırımlar, esas olarak Japon ve Koreli çok uluslu şirketler sayesinde yüzde 52 artarak 225 milyar dolara yükseldi. Gelişmekte olan ekonomilerdeki çok uluslu şirketler tarafından yurtdışındaki yatırım faaliyetlerinin değeri yüzde 18 artarak 438 milyar dolara yükseldi. 

Dijital çok uluslu şirketlerin satışları son beş yılda geleneksel şirketlerin ilk 100'ün satışlarından beş kat daha hızlı büyüdü, yani pandemi bu şirketlerin büyümesinin yolunu açtı. Geleneksel ilk 100, sıfırdan yatırıma daha fazla, dijital çok uluslu şirketler ise birleşme ve satın almalara ilgi gösterdi.  Afrika’ya en fazla DYY, Birleşik Krallık (65 milyar dolar) ve Fransa (60 milyar dolar) tarafından yapıldı. 2021'de Latin Amerika ve Karayipler'deki DYY, otomotiv, finans ve sigorta hizmetleri ve elektrik tedariki gibi geleneksel sektörler ile iletişim sektöründe yüzde 56 artarak 134 milyar dolara yükseldi.

Türkiye DYY’da son yıllarda nal topladı

Türkiye’ye yönelik DYY’lar 2002 sonrası arttı. Bu artışın ana nedeni yapılan özelleştirmelerdi. Bunun yanında perakende, bankacılık, iletişim, kimyasallar, ulaştırma, inşaat ve enerji sektörü en çok DYY çekenler oldu. 2002-2021 döneminde en fazla DYY çeken sektör 55 milyar dolar ile finans sektörü olurken, bu sektörü 18 milyar 370 milyon dolar ile enerji, 15 milyar 560 milyon dolar ile bilgi iletişim ve 14 milyar 707 milyon dolar ile toptan ve perakende sektörü izledi.

2002-2021 yılları arasında Türkiye’ye yapılan DYY toplamı 174 milyar 214 milyon dolar. Bu DYY girişinin yüzde 72’si (125 milyar 960 milyon dolar) Avrupa ülkeleri kaynaklı. Bu ülkeler arasında ilk dört sıra şöyle: 27 milyar 438 milyon dolar ile Hollanda ilk sırada, bu ülkeyi 13 milyar 122 milyon dolar ile İngiltere, 10 milyar 741 milyon dolar ile Almanya ve 7 milyar 735 milyon dolar ile Fransa. İlişkilerimizin çok sıcak olduğu körfez ülkelerinde gelen DYY sadece 12 milyar 431 milyon dolar oldu.

Son iki yıldır TC. vatandaşlığı satıldığı için gayrimenkul alımı yoluyla gelen doğrudan yabancı yatırım girişi arttı. Bu yol ile Ocak-Temmuz 2021 döneminde 2 milyar 671 milyon dolar, 2022 ‘de ise 3 milyar 791 milyon dolarlık bir giriş oldu.

DYY dünyanın her yerinde önce güvene, sonra geldikleri ülkenin iktisadi ve sosyal çekiciliğine, pazarlama kanallarına, temel girdi maliyetlerine bakıyor. Bundan dolayı her zaman ilk tercihleri gelişmiş ülkeler oluyor. Türkiye’de son yıllarda ekonomiye ve siyasal iklime duyulan güvensizlik ve özelleştirilecek fazla bir kamu varlığı kalmadığı için DYY girişi de azaldı. Bu olumsuz eğilimi tersine çevrilmeli. Bunu yapacak olan da elbette gücü elinde tutan siyasi otoritedir.