Rakamların diliyle çalışanın ve işverenin yükü

Ekonomimiz sıkıntıda… bunu bilmeyen yok.

Ama sorunların temeline giren de yok. Adeta bir bulut veya toz kütlesi, gerçek sorunları gizliyor.

Bu sorunlardan birisi de Türkiye’de ücretlerin düzeyi ve üzerindeki yükler.

Aslında söz konusu yükler bugüne ait değil. Uzun yılların tortusu ve halen de devam ediyor.

Niye şimdi gündeme getiriyoruz? Çünkü Hazine ve Maliye Bakanı’nın açıklamalarına göre önümüzdeki yakın günlerde bazı vergi düzenlemeleri söz konusu. Özellikle mali piyasalara ve taşınmaz el değiştirmelerine yönelik düzenlemeler diye konuşuluyor.

Bu düzenlemelerin açıkça oldubittiye getirileceği anlaşılıyor. Kamuoyunun konu hakkında bilgisi yok, ilgili çevrelerin haberi yok, konunun uzmanları gelişmelerden bihaber…

Çünkü hükümetin 2024-2026 dönemi Orta Vadeli Programı ile sınırlı bir çıpası var. Bu çıpanın da iki temel hedefi var: Birincisi ödemeler dengesi açığını azaltmak ve döviz rezervlerini artırmak, ikincisi de 2024 yılı için öngörülen 2,6 trilyon lira olarak öngörülen bütçe açığını düşürmek.

Dolayısıyla Hazine ve Maliye Bakanının temel hedefi 2024 yılı için ilave 1 Trilyon lira vergi kaynağı yaratmak. Yani reform filan beklemek yerine vergiye kayıtsız olan kesimlerden ya da vergi istisna ve muafiyetinden yararlanan gruplardan yeni bir vergi alabilmek.

Yani hükümetin gündemi çok ayrı. Oysa ekonominin gündemi ya da sorunları çok daha farklı ve önemli…

Bu yazımızda ücretler üzerindeki vergi yükünü Türkiye ve diğer Avrupa ülkeleri açısından irdelemek olacak.

“Tax Foundation” adlı kuruluş yazarlarından Cristina Enache, 4 Haziran 2024 tarihli yazısında 2024 yılı itibariyle Avrupa’da emeğin üzerindeki vergi yükünü kaleme almış. Çok çarpıcı ve düşündürücü bir tablo..

Yazımızda vergi yükünde en yüksek ilk 5 ülke ile en düşük son 5 ülkeyi ele aldık. Bir yandan da bu ülkelerdeki kişi başına düşen milli geliri tabloya ekledik. Çarpık yapı gün gibi ortaya çıktı.

Tablo ile ilgili açıklamalar şöyle:

- Ücret üzerindeki vergi yükünde ilk sırayı yaklaşık yüzde 53 ile Belçika alıyor.

- Belçika’yı yüzde 47 bandında Almanya ve Avusturya ikizleri ile Fransa izliyor.

- İtalya ise yüzde 45 ile 5 sırada yerini alıyor.

- En düşük vergi yükü olan ve Avrupa ülkeleri arasında 27. sırayı işgal eden İsviçre’de ücretler üzerindeki vergi yükü yüzde 23 dolayında.

- Onun bir üstünde yani 26. sırada en düşük vergi yükü olan İngiltere ise yüzde 31 civarında.

- İzlanda yüzde 32 ile 25. sırayı işgal ediyor.

- Eski doğu Avrupa ülkesi Polonya yüzde 34 ile 24. sırada.

- İrlanda ve Hollanda ise yüzde 35 vergi yükü ile bunların hemen üstünde yer alıyor.

Türkiye, yüzde 38 civarında ücret üzerindeki vergi yükü ile listenin 19. sırasında yer alıyor.

Aslında bu ülkelerdeki emeğin üzerindeki vergi yüküne bakmak yanıltıcı olur. Aynı zamanda bu ülkelerdeki kişi başına düşen milli gelire de bakmak lazım. O zaman çarpık tablo daha net ortaya çıkıyor. Şöyle ki;

- Belçika vergi yükünde ilk sırada ama kişi başına düşen milli gelir yaklaşık 54 bin dolar.

- Almanya’da kişi başına düşen milli gelir 53 bin dolar civarında.

- Avusturya 58 dolar kişi başına milli gelire sahip.

- Fransa 46 bin ve İtalya’da 37 bin dolar kişi başına milli gelire sahip.

- Ücretliler üzerindeki vergi yükü en düşük olan İsviçre’de kişi başına düşen milli gelir 100 bin doların üzerinde.

- İngiltere’de de 50 bin dolara yakın.

- İzlanda 25. Sırada ama kişi başına milli gelir 80 bin dolar bandına yaklaşmış durumda.

- Zaten İrlanda kişi başına 110 bin dolar milli gelir ile daha çarpıcı tabloya sergiliyor.

Türkiye ise IMF verilerine göre kişi başına 13 bin dolar milli gelire sahip. Yani kişi başına milli geliri çok düşük olduğu halde emek üzerindeki vergi yükü çok yüksek. Yine IMF’ye göre 2023 yılında kişi başına milli gelirde Türkiye 69. sırada yer almış durumda. Ne yazık ki bundan 20 yıl önce yani 2003 yılında da Türkiye aynı sırada olmuş. Aradaki küçülmeler de işin cabası…

Aslında bu tabloyu ücretli veya emek üzerindeki mali yük olarak algılamamak lazım. Bu yük esasında işverenin üzerinde. Çünkü çalışan ücretini net alıyor, vergisine algısına bakmıyor. Oysa netten brüte geçildiğinde aradaki yük tamamen işverenin üzerinde kalıyor.

Onun için de ücretlerde de kayıt dışılık devam ediyor. Ortalama ücret düzeyi asgari ücrete yakın bir yerlerde oluşuyor. Bunu önlemek ve yükleri azaltmak lazım ama hükümetin bunları görecek veya düşünecek hali yok!,,,

IMF’ye göre ücretli veya emek üzerindeki mali yük 

                                                           Ücretin           Kişi başına

Ülke    Sıralama        Vergi Yükü (%)        Milli Gelir (bin $)

Belçika            1          52,73   53,6

Almanya         2          47,85   52,8

Avusturya        3          47,23   58,0

Fransa 4          46,83   46,3

İtalya   5          45,07   37,1

Türkiye          19        38,38   13,2

İrlanda             23        35,13   112,2

Polonya           24        34,31   22,4

İzlanda            25        31,72   78,8

İngiltere           26        31,34   48,9

İsviçre 27        23,47   102,8