Strese karşı teflon tava olabilmek
Tunç DİPTAŞ
tunch@tunchdiptas.com
Gecenin ilerlemiş bir saatinde, yatağınızda karanlığa gömülmüş, uykusuz gözlerle tavanı seyrettiğiniz oluyor mu? Bir oraya bir buraya dönüyor, uyumak istiyor fakat bir türlü başaramıyorsunuz. Peki neden?
Çünkü gün bitmesine rağmen beyniniz sürekli söylenmeye, size fısıldamaya devam ediyor.
Gün içinde yaşadığınız sıkıntılar, zorlu diyaloglar, çözülmesi gereken problemler bir bir önünüze konuyor. O kadar çok duyuyorum ki uyuyamadığını anlatan insanları.
Nedenini sorduğumda aldığım yanıt genellikle şu oluyor: “Çok stresliyim, o yüzden geceleri uyuyamıyorum.”
Yaklaşık 200 yıldır büyük şehirlerde, doğadan uzak ve yoğun koşturmaca içinde olan insanın en büyük sorunlarının başında stres geliyor.
Daha hızlı yaşamaya çalışırken, hayatımız kolaylaşır diye umarken, stres hayatımızın alışılagelmiş bir parçası oldu bile.
Peki, nedir stres diye adlandırdığımız?
Stres, aslında korkularımızın kod adı. Başarısızlık korkusunun, reddedilme korkusunun, kaybetme korkusunun bir uzantısı stres.
Modern insan “korkuyorum” demek yerine “stresliyim” diyerek kendini olduğundan güçlü göstermeye çalışıyor.
Uykusuzluğunun nedenini de “işten atılmaktan”, “yeterli olamamaktan” ya da ‘başarısız olmaktan korkuyorum” diye açıklamak yerine “stresliyim” diyerek ifade etmeyi tercih ediyor.
Bu yüzden de son 20-30 yıla baktığımızda teknoloji bombardımanına maruz kalan insanın ortalama yaşam ömrü uzarken, yaşam kalitesinde azalma görülüyor.
Yüksek hızın etkisiyle gündelik yaşamımızı andan alınan keyifle değil, geçmişten taşınan veya geleceğe dair korkularla geçiriyoruz.
Stresli düşünceler
Müdürümün istediğini yapmazsam daha fazla maaş alamam!
Terfi istersem yanlış anlaşılır mıyım? Bir gün daha fazla izin yaparsam işyerinde başarısız gözükür müyüm?
Hedeflerimi tutturamazsam işten çıkarılır mıyım?
Takım arkadaşlarım benim hakkında ne düşünüyor? Bu sorular, düşünceler kaçırıyor uykumuzu.
Bizi stresli kılan böyle sorular ve derinlerdeki korkularımız.
Zebralar neden ülser olmaz?
İnsan böyle de hayvanlar stres ile nasıl baş ediyorlar?
Mesela zebralar.
O masum, sevimli görüntüleriyle bir aslan ile karşılaşıp av durumuna düştüklerinde stresi nasıl yönetiyorlar?
Zebralar sürü halinde otluyorken karşıdan aç bir aslan geliyor.
Zebralar biyolojik sistemleri gereği hemen tehlike uyarısı alıyor ve stresli bir şekilde sağa sola salınmaya başlıyorlar. Aslında stresin altında yatan yaşamlarını kaybetme korkusu. Bu korkuyu hissettikleri anda içgüdüsel olarak kaçmaya başlıyorlar.
Avcı aslan hızla arkalarından koşmaya başlıyor.
Doğal seleksiyon sonucunda sürünün yavaş ve yaşlı olanlarından bir ya da iki tanesi avcı tarafından yakalanıyor.
Diğerleri tehlikenin geçtiğini fark ediyor ve hemen uzak bir mesafede otlamaya devam ediyorlar.
Avcı aslan sürüden kopardığı arkadaşlarını mideye indirirken diğer zebralar 200 metre ileride otların keyfini çıkarmaya devam ediyorlar.
Çünkü beyin fonksiyonları onlara tehlike uyarısı vermeyi kesiyor ve yaşanmış kötü olaylarla bir ilişki kurmadan tekrar yaşamaya, nefes almaya devam ediyorlar.
Neden Zebralar Ülser Olmaz? adlı eserinde Robert M. Spolsky konuya şöyle yaklaşıyor:
Biz insanlar yaşadığımız veya yaşama ihtimalimiz olan bir olayı kafamızda evire çevire döndürüyor ve stresini bedenimizin içine çöp olarak bırakabiliyoruz.
O çöpler birikip dağ haline geliyor. Anksiyeteye, depresyona ve sonrasında da bağışıklık sistemi eksikliğinden doğan hastalıklara, ülsere, kalp rahatsızlığına, kansere yol açıyor.
Zihnimiz bir olayın fiziki olarak gerçekleşip gerçekleşmediğini ayırt edemediği için de geçmişte olmuş hatta olmamış bir olayın bile çöpleri içimizde kalıp bize zarar verebiliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre hastalıkların bir numaralı nedeni stres. Robert Spolsky de Zebra örneğiyle üzüntülerimizi, korkularımızı kendimizden ayırt edebilmemiz gerektiğini vurguluyor.
7 adımda stresi yönetmek
Stres ile baş edebilmek, hastalıklara karşı daha güçlü olmak istiyorsanız teflon tava gibi olmanız gerekiyor.
Yıllar önce bir mentorumun bana söylediği bir sözdür bu:
“İnsanların olumlu ya da olumsuz eleştirilerini dinle, olayları pozitif ve negatif taraflarıyla değerlendir ancak her ne olursa olsun teflon bir tava gibi sana yapışıp kalmasına izin verme.”
Teflon tava gibi olabilmek ve stresi yönetmek için:
- Stres diye adlandırdığınız korkularınızın farkına varın. Bu korkuların gerçek olup olmadığını sorgulayın ve onlarla yüzleşin.
- Korkularınızdan kaynaklanan düşünceleri içselleştirmeyin.
- Hayatta başınıza gelen ya da gelebilecek tüm olayların sizin için bir faydası olduğuna inanın.
- Kendinizden daha büyük bir amaç edinin.
- Hayatin stresli bir yasam için kısa olduğunu kendinize hatırlatın.
- Dünyaya, olup bitenlere olumlu tarafından bakma alışkanlığını edinin.
- Takdir edebileceğiniz, gurur duyabileceğiniz olaylara odaklanın.
