Türkiye’de kadının adı var (mı)?...

Türkiye,  artık tam anlamıyla seçim ortamının narkoz etkisine girmiş durumda.  Ne yazarsan yaz, ne söylersen söyle; siyaset bunları okuyacak veya duyacak durumda değil.

Öyle ya da böyle 10 veya en geç 25 gün içerisinde sonuçlar ortaya çıkacak. “Her şey iyi ki (belli) olacak!”

Biz de bu toz duman içerisinde kalmadan ülkenin temel konularından birisini ele alalım istedik.

Malum, Maliye Hesap Uzmanları Vakfı, üyelerini hesap uzmanlarının oluşturduğu, çeşitli çalışmalara öncülük eden ve aynı zamanda mensupları arasında sosyal sorumluluk üstlenen köklü bir sivil toplum kuruluşu…

Vakıf yönetimi; 2022 yılı başında bir karar alarak tüm siyasi partiler, üniversiteler, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları, basın ve kamuoyu ile paylaşmak üzere bazı çalışmalara imza attı. Bu çalışmalardan sonuçlanan ve yayımlanan beş tanesi şunlar:

- Türkiye’de Kadın İstihdamı: Durum Tespiti, Bölgesel Analiz ve Politika Önerileri

- Türkiye’de Kadın Girişimciliği

- Doğu ve Güneydoğu İllerinde Kronik Kalkınma Sorunu

- Vergi Rekabeti

- Karbon Salınımının Önlenmesi

Çalışması tamamlanmak üzere olan iki çalışma ise:

- Kamuda israf gerçeği

- Tarım ve gıda sorunu

Bugünkü yazımızda “Türkiye’de Kadın İstihdamı: Durum Tespiti, Bölgesel Analiz ve Politika Önerileri”  başlıklı çalışmadan bahsetmek istiyoruz. Araştırmayı Marmara Üniversitesi İİBF Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Gülay Akgül Yılmaz ve çalışma arkadaşı Dr. Gözde Nalbant Efe gerçekleştirdiler.

Kadınların istihdama katılmasının öneminden hareketle, Türkiye’de kadın istihdamının durumu, yapısı ve özelliklerini uluslararası karşılaştırmalarla ortaya koyan çalışma ile bir taraftan ulusal diğer taraftan bölgesel düzeyde kadınların işgücüne katılımı ve istihdamını etkileyen faktörler belirlenmiş, kadın istihdamını geliştirmeye yönelik politika önerileri sunulmuştur. Bu notta kadın istihdamının durumu, yapısı, etkileyen faktörlere ilişkin tespitler özetlenmiştir.

Türkiye’de kadınların işgücüne katılımı: Durumu, yapısı ve özellikleri

Ülkemizde kadın erkek nüfus payı birbirine eşit iken 2021 yılında 15 yaş üstü olan kadın nüfusun 10 milyon 560 bini, erkek nüfusun ise 22 milyon 156 bini işgücüne katılmıştır. 2021 yılında İşgücüne katılma oranı kadınlarda %32,8 iken erkeklerde %70,3’dür. OECD ortalaması %52,4’dür. OECD’ye üye 38 ülke sıralamasında Türkiye son sırada yer almaktadır.

Kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe işgücüne katılma oranı yükselmektedir. 2021 yılında üniversite mezunlarının %67,6’sı, lise/teknik ve meslek lisesi mezunlarının %38,6’sı, lise altı eğitimlilerin %25,4’ü, okuryazar olmayanların ise %12,7’si işgücüne katılmıştır.

İşgücüne katılmayan kadınların %46’sının gerekçesi “ev işleriyle meşguliyet”, %12,2’sının “eğitim”, %6’sının “emeklilik”, %5’inin “hemen çalışabilecek durumda olup işgücüne katılmamak” tır. Son yıllarda “iş bulma ümidi olmadığı için” işgücüne katılmama oranında ciddi bir artış vardır. 2004 yılında bin kadından 6’sının iş bulma ümidi yok iken 2021 yılında yüz kadından 4’ü iş bulma ümidi olmadığı için işgücüne katılmadığını belirtmiştir. Bu iklimin değişmesine ihtiyaç vardır.

Kadın istihdamının yapısı ve özellikleri

İşsiz kadın oranının erkeklere göre yüksek olmasının yanı sıra kriz dönemlerinde daha yüksek oranda artış göstermesi, kayıt dışı istihdam edilen kadın oranının erkeklere göre yüksek oluşu ve ücret eşitsizliği istihdamdaki kadınların diğer önemli sorunlardır.

2021 yılında yükseköğretim mezunu kadınların %56,3’ü istihdamda iken, okuryazar olmayanlarda bu oran %12’dir. İstihdam edilen kadınların %69 ile büyük bölümü ücretli/yevmiyeli iken, %8,92’si kendi hesabına çalışan, %1,93 gibi çok küçük kısmı işveren durumundadır. İstihdamdaki kadınların %20’si ücretsiz aile işçisidir. Bunların çok önemli bir kısmı tarımsal faaliyetlerde çalışmaktadır.  

2021 yılında istihdamdaki kadınların %51’i hizmetler, %23,5’i sanayi, %22,6’sı tarım sektöründe istihdam edilmiştir. Tarım kesiminde istihdam edilen kadınların %79’u ücretsiz aile işçisidir, ücretli çalışanların oranı %11’i geçmemektedir. Kadın istihdamının nispeten güçlü olduğu diğer alanlar; imalat (%16,17), insan sağlığı ve sosyal hizmetler (%11,88), eğitim (%11,50) ile toptan ve perakende ticarettir (%11,49).

AB üyesi ülkelerde yöneticiler içinde kadınların oranı ortalama %34,2 iken Türkiye %18 ile son sıradadır.

AB’de yönetim kurulu üyeleri arasında kadın oranı ortalama %29,5 iken Türkiye’de %17,5, üst düzey yöneticiler içinde kadın oranı AB’de ortalama %19,3 iken Türkiye’de %11 ile yine ülkelerarası sıralamada son sıralardadır.

OECD ülkelerinde parlamentodaki kadın oranı ortalama %32 iken Türkiye OECD ülkeleri sıralamasında 38 ülke arasında 36. sırada yer almaktadır.  

Akademide de profesörlerin %33,28’i kadındır. Kadınların önündeki cam tavan niteliğindeki görünmeyen engellerin akademide dahi varlığı düşündürücüdür.  Zira akademik kariyerin basamakları çıkıldıkça kadın oranı azalmaktadır.

Nitekim ülkemizde 2021 yılında kadın işsizlik oranı %14,7 iken erkeklerde %10,7’dir. OECD ülkelerinde kadın işsizlik oranı ortalama %6,4’dür. Türkiye kadın işsizlik oranı sıralamasında OECD ülkeleri arasında 5. sırada yer almaktadır. Ülkemizde genç erkek işsizlik oranı %19,4 iken genç kadınlarda %28,7’dir.

İstihdamdaki kadınların %35’i kayıt dışı iken erkeklerin %25,9’u kayıt dışı istihdam edilmektedir. OECD ülkelerinde kayıt dışı istihdam edilen kadın oranı ortalama %18,21’dir.

Kadınların istihdamının bölgesel düzeyde değerlendirilmesi 

TÜİK’in Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey-2 (26 alt bölge) tasnifine uygun oluşturduğu verilere göre, 2021 yılında 13 bölgede kadınların işgücüne katılım oranı Türkiye ortalaması olan %32,8’in üstünde 13 bölgede ise ortalamanın altındadır.  

2021 yılında Türkiye’de ortalama kadın istihdam oranı %28 olup 11 bölgede ortalamanın altında görülen oran diğer 15 bölgede ise ortalamanın üstündedir.

2004 yılına göre 2021 yılında beş bölgede kadın istihdam oranı gerilemiştir. Bu bölgeler:

1. Erzurum, Erzincan ve Bayburt bölgesi (TRA1)

2. Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane bölgesi (TR90)

3. Samsun, Tokat, Çorum ve Amasya bölgesi (TR83)

4. Mardin, Batman, Şırnak, Siirt bölgesi (TRC3)

5. Aydın, Denizli ve Muğla bölgesi (TR32)

Türkiye’de kadın işsizlik oranı 2021 yılında ortalama %14,7’dir. Söz konusu oran 9 bölgede ortalamanın üstündedir. En yüksek oran %30,4 ile Mardin, Batman, Şırnak, Siirt illerinden oluşan bölgededir.

Kadın işsizlik oranının ülke ortalamasının üstünde olduğu İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Mersin gibi illerimiz de dikkat çekmektedir.  

2004 yılına göre 2021 yılında kadın işsizlik oranında en önemli artışların görüldüğü bölgeler ise:

1. Van, Muş, Bitlis ve Hakkari bölgesi (TRB2). (2004 %2,4 - 2021 %21,3)

2. Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan bölgesi (TRA2). (2004 %1,2 - 2021 %10,3)

3. Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt bölgesi (TRC3). (2004 %6,1 - 2021 %30,4)

4. Erzurum, Erzincan ve Bayburt bölgesi (TRA1). (2004 %2,1- 2021 %9,6)

Sonuç olarak; Türkiye’nin zaten işsizlik sorunu vardır; bu sorunu katmerleştiren bir konu da kadın işsizler ordusudur. Kadının üretimde yer alması, ülke kalkınmasına katkı vermesi, güçlü aile yapısını yaratması açısından yeni dönem siyasetine ve siyasetçilerine çok iş düşüyor. Kadını çözümün merkezine almayan siyasetin kalıcılığı ve başarısı imkânsızdır. Onun için yazımızın başlığını “Türkiye’de Kadının Adı Var (mı)?” şeklinde attık.