Yangınlar küresel ısınmanın hem sonucu hem sebebi
Yangınlar sadece iklimden etkilenmekle kalmıyor, aynı zamanda onu daha da kötüleştiriyor. Yanan bitki örtüsü atmosferdeki karbondioksit miktarını artırıyor. Her yıl yangınlar nedeniyle 5 ila 8 milyar ton karbondioksit atmosfere salınıyor. Bu, küresel karbon salımının neredeyse yüzde 20’sine denk geliyor.
Dünyanın dört bir yanında orman yangınları her yıl daha büyük alanlara yayılıyor, daha uzun sürüyor ve daha yıkıcı hale geliyor. Uluslararası Hayvan Refahı Fonu (IFAW) tarafından yayımlanan bir rapora göre, bu durumun temel tetikleyicisi açık: İklim krizi.
Ülkemizde her yıl ortalama 2 bin yangın çıkıyor. Orman Genel Müdürlüğü istatistiklerine göre, 1988-2000 yılları arasında bu sayı ortalama 1900'lerdeyken 2000-2011 yılları arasında yaklaşık 2 bin 100’e yükseldi. 2011’den günümüze ise 2 bin 700’lere yaklaştı. Bu yangınlar ile her yıl yaklaşık 10 bin hektarlık orman alanı kaybediyoruz. Öyle ki ülkemizdeki yangın sayısı bir haftada 720’yi aştı.
Bilim insanlarının yıllardır uyardığı iklim krizi etkisi; artan sıcaklık, uzayan kuraklık gibi olağandışı hava olayları, orman yangınlarını tetikliyor. Uzmanlara göre yangınlar yalnızca "yaz mevsiminin sorunu" değil; iklim krizinin derinleşen etkisiyle, yılın sekiz ayına yayılan yeni bir gerçeklikle karşı karşıyayız.
Yangınlar artıyor, sebep iklim krizi
Orman yangınları her zaman doğanın bir parçasıydı ancak son yıllarda artan sıcaklıklar, azalan yağışlar, uzun süren kuraklıklar ve değişen hava düzenleri, yangınların sıklığını ve şiddetini olağanüstü boyutlara taşıdı. Bilimsel araştırmalar, insan faaliyetlerinin neden olduğu iklim kirizinin yangın mevsimlerini uzattığını ve yangın riskini ciddi biçimde artırdığını ortaya koyuyor. Uluslararası Hayvan Refahı Fonu'nun (IFAW) değerlendirmesine göre:
- Ortalama küresel sıcaklıklar 1880’den bu yana yaklaşık 1 santigrat arttı.
- Bu artış, bitki örtüsünü kurutarak yangınlara karşı daha savunmasız hale getiriyor.
- 2030’a kadar aşırı yangınların küresel ölçekte yüzde 14, 2050’ye kadar yüzde 30 ve yüzyıl sonuna kadar yüzde 50 oranında artması bekleniyor.
Daha sıcak, kuru ve tehlikeli
Kuraklık ve sıcak hava dalgaları, ormanları adeta birer barut fıçısına çeviriyor. Toprak kuruyor, bitkiler nemini kaybediyor ve ister yıldırım ister dikkatsiz bir insan eliyle çıkarılan en ufak bir kıvılcım devasa bir yangına dönüşebiliyor. Dahası, yağış miktarındaki artış bile sorun yaratabiliyor çünkü aşırı yağmur sonrası hızla büyüyen bitki örtüsü, yaz aylarında kuruyarak yangın için bol miktarda yakıt sağlıyor.
İnsan etkisi: Doğrudan ve dolaylı
Çıkan yangınların büyük bölümünün doğrudan insan kaynaklı olduğunu söyleyebiliriz. Sönmemiş kamp ateşleri, atılmış sigaralar ya da arızalı elektrik hatları yangınların başlamasına yol açıyor ancak iklim krizi, bu tür insan kaynaklı küçük hataların bile büyük felaketlere dönüşmesini kolaylaştırıyor. Ayrıca iklim krizi, ormanlardaki zararlı böcek popülasyonlarının artmasına da yol açıyor. Bu böcekler ağaçları öldürerek ormanları dev bir kuru odun yığınına çeviriyor.
Yangınlar iklim krizini besliyor
Yangınlar sadece iklimden etkilenmekle kalmıyor, aynı zamanda onu daha da kötüleştiriyor. Yanan bitki örtüsü atmosferdeki karbondioksit miktarını artırıyor. Her yıl yangınlar nedeniyle 5 ila 8 milyar ton karbondioksit atmosfere salınıyor. Bu, küresel karbon salımının neredeyse yüzde 20’sine denk geliyor.
Dünya çapında iki kattan fazla artış
NASA’nın Terra ve Aqua uyduları her gün iki kez aktif orman yangını tespit ediyor. Bilim insanlarının 20 yıldan fazla süre boyunca incelediği veriler, aşırı orman yangınlarının daha sık, yoğun ve büyük hale geldiğini ortaya koyuyor. Aşırı yangınlarda en büyük artış Batı ABD’nin ılıman kozalaklı ormanları ile Kuzey Amerika ve Rusya’nın kuzeyindeki Boreal ormanlarında yaşandı. Araştırmalar, aşırı yangın olaylarının 2030’da yüzde 14, 2050’de yüzde 30, yüzyıl sonuna kadar ise yüzde 50 artabileceğinin sinyallerini veriyor.
Mega yangınlar artabilir
Ülkemizin, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) raporlarına göre küresel ölçekte iklim krizinden en çok etkilenecek bölgelerden Akdeniz havzasında yer aldığının altını çizen İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Merih Göltaş, küresel ısınmanın yangın riski ve zararını artırdığını belirtiyor. Küresel ısınmanın, 2021’deki "Mega Yangınlar" gibi büyük çaplı felaketleri artırabileceğine dikkati çeken Göltaş, “Gelecek iyimser senaryoya göre Türkiye’nin ortalama sıcaklığında 2100 yılına kadar 1,5 derece ila 2,5 derece, kötümser senaryoya göre ise 5 derece ila 6,5 derece artış, güney ve batı bölgelerdeki yağışlarda da azalma öngörülüyor. Küresel ısınma için önlem alınmazsa kuraklık şiddetlenecek, daha sık, uzun ve yoğun sıcak hava dalgalarıyla karşılaşacağız” açıklamasında bulunuyor.
Göltaş, “Akdeniz ve Ege’de yangınlara aşinayız, ancak artan sıcaklık ve kurak hava dalgaları nedeniyle, gelecekte Marmara ve hatta Karadeniz’in bazı kesimleri de risk altına girebilir. Halihazırda Ege’de yaşadığımız yangınlarda da küresel ısınma kaynaklı aşırı kuraklık, hızı 110 kilometreyi aşan rüzgarlar ve bireysel faktörler yangınların kontrol altına alınmasını zorlaştırdı” diyor. Göltaş, “Akdeniz havzasında yer alan diğer ülkeler gibi, ülkemizde orman yangınları geçmişte de vardı, bugün de var ve maalesef gelecekte de olacak. Yangınların ana sebeplerine baktığımızda yüzde 10’u doğal, yüzde 90’ı ise insan kaynaklı. Bu da demek oluyor ki eğitim ve farkındalıkla her 10 yangından dokuzu engellenebilir” yorumlarını yapıyor.