Yatırım araçlarına ilişkin vergilemede son durum
Ahmet ARSLAN
Denetçi, CPA, MBA
Ülkemizde; altın, döviz, mevduat, hisse senetleri (borsa) ve yatırım fonları yaygın olarak kullanılan başlıca finansal yatırım araçlarıdır (menkul kıymetler). Söz konusu araçlara son yıllarda kripto paralar (Bitcoin ve benzeri) da eklenmiştir.
Söz konusu yatırım araçları arasında risk ve getiri yönünden önemli farklar olduğu gibi vergileme açısından da önemli farklar bulunmaktadır.
Bir yatırım aracından sağlanan kazanç; yatırım aracının fiyatının zaman içinde artmasından kaynaklı değer artış kazancı şeklinde olabildiği gibi sırf elde tutulmasından kaynaklanan faiz, temettü vb. sabit kazanç şeklinde de olabilir. Söz konusu sabit kazanç vergi mevzuatımızda menkul sermaye iradı olarak adlandırılmaktadır. Dolayısıyla, bir yatırım aracına ilişkin vergileme ya değer artışına ya da sağladığı dönemsel irada veyahut her ikisine ilişkin olabilir.
Yatırım aracının türü bakımından yatırım araçları arasında vergileme açısından fark bulunduğu gibi bir yatırım aracına ilişkin olarak bu aracın elde tutulma süresine göre de vergileme açısından fark bulunmaktadır.
Gerek 2020 yılında başlayıp etkisi hala devam etmekte olan COVID-19 Pandemisi gerekse ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik bazı ekonomik zorluklar nedeniyle sermaye akımını sağlamayı teşvik etmek için son zamanlarda yatırım araçlarına ilişkin bazı vergisel istisnalar getirilmiştir.
Bu düzenlemelerden sonuncusu 25.12.2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile yapılmıştır.
Öte yandan, vergi mevzuatımızda elde edilen kazanç ve iratların vergilendirilmesinde bayan esası kural, kaynakta kesme (stopaj, tevkifat) usulü ise istisna olmasına karşın finansal yatırım araçlarının vergilendirilmesinden kaynakta kesme (stopaj, tevkifat) usulü kural, beyan esası ise istisnai bir durumdur. Finansal yatırım araçlarından elde edilen kazanç ve iratlara ilişkin söz konusu tevkifat Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67. maddesi kapsamında yapılmaktadır.
Bu makalemizde her bir finansal yatırım ilişkin vergilemede son durum ilgili yasal düzenleme ışığında açıklanacaktır.
Altın
Gerek fiziki gerekse kaydi (gram) altın alım ve satımından doğan değer artış kazançları vergiye tabi değildir. Bununla birlikte, banka kanalıyla yapılan altın alım ve satımı sırasında alış ve satış tutarı üzerinden binde 2 oranında vergi (BSMV) alınır.
Altın cinsinden mevduat hesabı açtırılması halinde; aşağıda mevduata ilişkin bölümde irdeleyeceğimiz üzere elde edilen faiz geliri üzerinden gelir vergisi alınır.
Döviz
Döviz alım ve satımından doğan değer artış kazançları vergiye tabi değildir. Bununla birlikte, döviz alım ve satım sırasında alış ve satış tutarı üzerinden binde 2 oranında vergi (BSMV) alınır. Döviz cinsinden mevduat hesabı açtırılması halinde aşağıda mevduata ilişkin bölümde irdeleyeceğimiz üzere elde edilen faiz geliri üzerinden gelir vergisi alınır.
Mevduat
Gerek Türk Lirası gerekse döviz cinsinden açılan mevduattan sağlanan faiz geliri (katılım bankacılığında kâr payı) kural olarak vergiye tabidir. Bununla birlikte, Cumhurbaşkanı’na verilen yetkiyle mevduatın türü ve süresine göre vergi oranlarında bazı indirimler yapılmıştır.
Mevduat faizleri vadelere göre değişen oranlarda; TL cinsinden yürütülen mevduat hesapları için 24.12.2012 tarih ve 2012/4116 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre %15, %12 ve %10 oranlarında, döviz tevdiat hesaplarına yürütülen faizler için 20.03.2019 tarih ve 842 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı uyarınca %20 ve %18 oranlarında ve enflasyon oranına bağlı olarak değişken faiz oranı uygulanan 1 yıldan uzun vadeli hesaplarda da 30.04.2019 tarih ve 1015 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı uyarınca %0 oranında tevkifata tabidir.
Son olarak, 25.12.2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı’na göre, 21.12.2021 ile 31.03.2022 tarihleri arasında TL cinsinden açılan;
- Vadesiz ve 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplarda % 5,
- 6 ay-1 yıl (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda % 3,
- 1 yıl üzeri vadeli hesaplarda ise % 0,
- Enflasyon oranına bağlı olarak değişken faiz oranı uygulanan 1 yıldan uzun vadeli hesaplarda % 0,
- Kur korumalı katılma hesaplarında % 0,
oranında tevkifat uygulanır.
Hangi tarihte olursa olsun döviz cinsinden mevduat hesabı açtırılması halinde;
- 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplarda % 20,
- 6 ay-1 yıl (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda % 20,
- 1 yıl üzeri vadeli hesaplarda ise % 18,
oranında tevkifat uygulanır.
Altın cinsinden mevduat hesabı açtırılması halinde; vade ne olursa olsun elde edilen faiz gelirinden % 15 oranında tevkifat yöntemiyle vergi alınır.
Yukarıda belirtilen oranlar katılım bankalarında TL, döviz veya altın cinsinden açılan hesaplar için de söz konusudur.
Hisse senetleri
Hisse senetlerinden elde edilen kazanç değer artışı şeklinde olabildiği gibi kâr payı (temettü) şeklinde de olabilir.
Hisse senetlerine ve bu hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, Borsa İstanbul'da işlem gören aracı kuruluş varantları dahil olmak üzere hisse senetleri (menkul kıymetler yatırım ortaklıkları hisse senetleri hariç) ve hisse senedi yoğun fonların katılma belgelerinden elde edilen değer artış kazançları Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67. maddesi kapsamında tevkifata (vergiye) tabi olmakla birlikte uygulanacak tevkifat oranı 27.04.2012 tarih ve 2012/3141 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile %0 olarak belirlenmiş olduğundan söz konusu kazançlardan herhangi bir vergi kesintisi yapılmayacağı gibi tutarı ne olursa olsun bu tür kazançlar için beyanname verilmez.
Hisse senedi kâr payları ise geçici 67. madde kapsamında değil, aynı kanunun 94. maddesi kapsamında % 15 oranında tevkifata (vergiye) tabidir. Bununla birlikte, 22.12.2021 tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanı kararıyla söz konusu oran %10’a düşürülmüştür. Elde edilen kâr payının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar aynı Kanun’un 86. maddesinde belirtilen beyan haddini aşması halinde (2022 yılı için 53.000 TL) mükellef tarafından beyan edilir.
Devlet borçlanma senetleri (hazine bonosu, devlet tahvili, eurobond)
Devlet tahvili ve Hazine bonoları faiz gelirleri ve alım-satım kazançları Geçici 67. madde kapsamında tevkifata tabidir. Tevkifat oranı %10 olup, 21.12.2021 tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararına göre; 21.12.2021 ile 31.03.2022 tarihleri arasında iktisap edilen devlet iç borçlanma senetlerinden elde edilen kazanç ve iratlar için bu oran % 0 olarak uygulanacaktır.
Söz konusu istisna ve tevkifat uygulaması yurt dışında ihraç edilen menkul kıymetlerden (Eurobond) elde edilen faiz gelirleri ve alım-satım kazançları için geçerli değildir.
Özel sektör borçlanma araçları
Özel sektör tahvil ve bonolarına ilişkin faiz gelirleri ve alım-satım kazançları Geçici 67. madde kapsamında tevkifata tabidir. Tevkifat oranı, 27.09.2010 tarihli ve 2010/926 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca %10 olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, 31.03.2022 tarihine kadar iktisap edilen, bankalar tarafından ihraç edilen tahvil ve bonolardan elde edilen kazanç ve iratlar borçlanma aracının vadesine göre, %5, %3 ve %0 oranlarında tevkifata tabidir.
Yatırım fonları
Hisse senetlerine ilişkin değer artış kazançları vergiye tabi olmadığından hisse senetlerine dayalı (endeksli) yatırım fonlarından elde edilen kazançlar da vergiye tabi değildir. Diğer varlıklara dayalı yatırım fonları ise %10 oranında tevkifat tabi olmakla birlikte 15.12.2021 tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararına göre; 31.03.2022 tarihine kadar iktisap edilen yatırım fonlarından (değişken, karma, eurobond, dış borçlanma, yabancı, serbest fonlar ile unvanında “döviz” ifadesi geçen yatırım fonları hariç) elde edilen kazanç ve iratlara ilişkin vergi oranı % 0 olarak uygulanacaktır.
Repo
Repo işlemlerinden elde edilen gelirler %15 oranında tevkifata tabi olup, bu gelirler için yıllık beyanname verilmez.
Sonuç
Görüldüğü üzere, yatırım araçlarına ilişkin vergileme yatırım aracının türüne göre değiştiği gibi vadesine ve ne zaman iktisap edildiğine bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle, yatırım yapılırken yatırım araçları arasında vergi öncesi ve sonrasındaki getiri oranlarına göre karşılaştırma yapılması önem arz etmektedir.