Yazılamayan Tayland seçimleri
Doç. Dr. Onur YARAR - İstanbul Okan Üniversitesi
Her hafta EKONOMİ gazetesinde özellikle Uzakdoğu ve Asya’daki gelişmeleri, hem de yerinden aktaran ben, Tayland seçimlerini aylardır konu yapamadım. Tayland seçimleri 14 Mayıs'ta gerçekleşti. Ancak uzun bir süre Başbakan seçilemedi. Bu yazı 5 kere yazıldı ama her hafta öyle bir değişiklik oldu ki biraz daha bekledim, derken Eylül’ü bulduk, durum ancak belirginleşti.
Konuyu özetlersek: 500 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nde en çok sandalyeyi (151) Pita Limjaroenrat liderliğindeki İleri Hareket Partisi kazandı. Limjaroenrat 1980 doğumlu genç biri. Herkes yeni başbakan olarak onu görürken, sistem oyunları başladı. Koalisyon kurmasına rağmen, 13 Temmuz'da ki ilk tur da güvenoyu alamadı. Çünkü güvenoyu sadece son seçilmiş milletvekillerinden değil, aynı zaman da 2014’den beri süregelen atanmış senatörlerin de oyunu gerektiriyordu. Ardından ikinci tura gidemeden mahkeme 19 Temmuz’da milletvekilliğini düşürdü ve ikinci tur engellendi. Anayasa Mahkemesi’ne yapılan itiraz da kabul görmedi. Tüm bunların nedeni olarak, Limjaroenrat’ın seçim esnasında mevcut düzeni rahatsız eden reformist sözleri gösterildi. Sonuçta, sandıktan çıksa da koltuğu ona bırakmak istemediler. 22 Ağustos’ta bu sefer ikinci parti ayrı bir koalisyon kurdu, emlak zengini ve 61 yaşındaki Thavisin aday gösterildi ve güvenoyu aldı. 23 Ağustos’ta da Kral, 30. Başbakan olarak onaylayarak Kraliyet Resmi Gazetesi’nde yayınladı. Ardından da 34 kişilik yeni kabinesi ile yemin etti.
Tüm bu süreç devam ederken iki farklı gelişme daha ülke gündemine girdi. Tayland Kralı'nın oğlu 27 yıl sonra ülkeye döndü, kendisinin herhangi bir kraliyet unvanı bulunmuyor. Tayland’ın eski başbakanlarından Taksin Şinavatra, darbe sonrasında oluşan 15 yıllık sürgünden ülkesine döndü, ancak daha önce verilmiş hapis cezaları nedeniyle de havaalanından cezaevine gönderilecekken ne tesadüftür ki rahatsızlandı ve hapse girmeden hastaneye nakledildi. Hastanedeyken kraldan affını istedi ve cezası 1 yıla düşürüldü.
Seçimin galibi Pita, başbakan olamayınca muhalefet liderliğini geçen hafta bıraktı, belki de genç yaşta “bizimkilere” örnek oldu. Ayrıca kendisi Time dergisinde “TIME100 Next” listesinde yerini aldı. Yeni başbakan da verdiği röportajlar da bazı değişikliklere işaret eder oldu, örneğin Tayland’da serbest bırakılan esrarın tekrar yasaklanabileceğini belirtti. İlk yaptığı işlerden biri de Çin ve Kazakistan’a uygulanan vizenin kaldırılması oldu. Son dört aydaki gelişmeleri, yasal bazı kısıtlara dokunmadan bu kadar özetleyebilmiş oldum.
GEÇEN HAFTANIN ASYA GÜNDEMİ
● Bangladeş Dışişleri Bakanı Momen, yurtdışında yaşayan ve çalışan 12,3 milyon Bangladeşlinin ülkeye nakit para ile yardım ettiğini söyledi. Bangladeş Merkez Bankası’ndan 1 milyar dolar çalan şebekenin Kuzey Kore kökenli olduğu bildirildi. Dang Hummasında bir gün içinde 3015 yeni vaka bildirildi, bu yıl ki ölüm sayısı 800’ün üzerinde. Dakka'da bu yıl erken başlayan Şeker Kamışı hasadı devam ediyor. TİKA ve Türk Kızılay’ı, Bangladeş'te afet zararlarını azaltma eğitimi düzenledi.
● Çin, ABD'nin Huawei'nin sunucularını hacklediğini belirtti. Suriye lideri Esad 20 yıl sonra Çin'e geldi, Devlet Başkanı Şi Cinping ile görüşecek. Alman Dışişleri Bakanı Baerbock'un, Başkan Şi Cinping hakkında diktatör ifadesi kullanmasını kınandı. AB, Çin'in elektrikli otomobillerine yönelik gümrük vergisini önemli ölçüde artıracak. Otomobil üreticisi DFSK, SHS distribütörlüğünde Türkiye pazarına geri dönüş yapacak.
● Endonezya Dışişleri Bakanı Filistin ve Afganistan için yardım sözü verdi. Domuz eti yiyen TikTok fenomenine, yemeden önce besmele çektiği için 2 yıl hapis cezası verildi. Başkent Cakarta, kömür santralleri ve arabalar yüzünden hava kirliliği alarmına devam ediyor. ASEAN ülkelerinin düzenlediği ilk ortak askeri tatbikat, Endonezya'da Güney Natuna Denizi'nde gerçekleştirildi. UNESCO tarafından Dünya Miras Alanı kabul edilen Bali’deki pirinç teraslarında hasat başladı.
● Filipinler, Çin’le yaşadığı Batı Filipin Denizi’ndeki problemlerin barışçıl yöntemlerle çözülmesi için çağrı yaptı. Çin’in bölgedeki 45 gemisinin deniz hayatına hasar verdiği belirtildi. Taal Yanardağı çevresinde volkanik dumanlar şehri kapladı. Ordu tarafından kaçırıldığı iddia edilen iki çevre aktivisti serbest bırakıldı.
● Gürcistan’da TİKA, Spektri Meslek Okulu'nda seramik atölyesi, Sokhumi Üniversitesinde Türkçe sınıfı açtı. Gürcistan hükümetinin, Cumhurbaşkanı Zurabişvili hakkında azil süreci başlatmasının ülkedeki siyasi kutuplaşmayı artırabileceği ifade edildi. ABD’nin Ukrayna savaşını desteklediğinden, yaptırım listesine aldığı eski Gürcistan Başsavcısı Partskhaladze'nin banka hesaplarının dondurulmaması protesto edildi.
● Hindistan Kanada arasında diplomatik kriz artıyor. Kanada Başbakanı Trudeau, Sih örgütü Halistan Kurtuluş Gücü yöneticisi Nijjar'ın 18 Haziran’da Kanada’da öldürülmesinin arkasında Yeni Delhi hükümetinin olduğunu belirtti. Ardından Hindistan Kanada vatandaşlarına vize vermeyi durdurdu, şimdi de karşılıklı diplomatlar sınırdışı edilmeye başlandı, serbest ticaret anlaşması görüşmeleri askıya alındı. Ay'ın güney kutbundaki keşif aracı Chandrayaan-3 ile temas kurulamadığı belirtildi. Çelebi Holding, Hindistan'daki 9'uncu yer hizmetleri projesini aldı.
● İran’a giden Rusya Savunma Bakanı Şoygu Tahran'da İran yapımı füze ve İHA'ları inceledi. İran'da örtünmemenin cezası 10 yıla çıkarıldı. Güney Kore’deki paraların blokesinin kaldırılması için, cezaevindeki 5 ABD vatandaşı İran’da serbest bırakılmış. İran günlük petrol üretimini 3,4 milyon varile çıkaracak.
● Japonya'da her on kişiden birinin 80 yaşın üstünde olduğu açıklandı. Japon münhasır ekonomik bölgesine şamandıra yerleştiren Çin protesto edildi. İstanbul'da Türkiye-Ukrayna-Japonya İş Forumu yapıldı. Ağustos’ta ticaret açığı %66,7 düşerek 6,3 milyar dolar azaldı. Başbakan Fumio, nükleer silahsız bir dünya için 20 milyon dolar bağışlayacaklarını açıkladı.
● Kazakistan Başsavcılığı, Stalin döneminde haksız yere suçlanarak baskı gören ve bazıları öldürülen 311 bin kişinin aklandığını açıkladı. THY Astana ve Almatı sefer sayılarını arttıracak. TİKA, Astana'daki Lev Gumilev Avrasya Milli Üniversitesi’nde Türkçe dersi sınıfı açtı.
ABD lideri Biden, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan liderleriyle New York'ta biraraya geldi. Toplantıya Türkiye ve Azerbaycan dahil edilmedi. Ardından Almanya Başbakanı Scholz’ün 5 Orta Asya ülkesinin liderlerini Berlin'de ağırlayacağı açıklandı.
● Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov, koronavirüs salgınının başladığı 2019'da % 20 olan genel yoksulluk oranının 2020'de %25’e çıktığını belirtti. Başkent Bişkek'teki Manas Üniversitesinin eski Türk Rektörüne müze yapılması için teslim edilen 42 tarihi eserin kayıp olduğu belirtildi. Kırgız çobanlar, İtalya'nın Sardinya adasına davet edildi.
● Güney Kore'de eylemler sonrasında veli istismarlarına karşı öğretmenlere yasal güvence verildi. ABD, Güney Kore ve Japonya, Rusya ile Kuzey Kore arasında olası bir silah anlaşmasına karşı önlemler almaya karar verdiklerini bildirdi. Ülke, yeraltı sığınaklarını hedef alan füzeler için 218 milyon dolar yatırım yapacak. Güney Kore'de muhalefet lideri Lee Jae-myung 24 gün süren açlık grevine son verdi. Meclis, Lee Jae-myung'un yolsuzluktan tutuklanmasına onay verdi. Başbakan Duck-soo ile Çin Devlet Başkanı Hangcou şehrinde görüştü. Sentetik esrar kaçakçılığı şüphe ile ABD’li 17 asker soruşturmaya alındı, 1’i gözaltına alındı. İran mal varlığını bloke eden Güney Kore'ye, paranın değer kaybetmesine neden olması gerekçesi ile 850 milyon dolar tazminat davası açtı. Güney Kore vergi kuruluşu, ülkenin denizaşırı varlıklarının % 70'inin kripto para olduğunu belirtti. Kızına bir günde 306 kısa mesaj gönderip 111 kez arayan anneye 6 ay ceza verildi.
● Laos'ta Çinli Nuclear Power Grubu'nun güneş, rüzgar ve hidroelektrik santrallerden üreteceği elektrik Çin'e satılacak. Laos Başbakanı, Kuşak ve Yol projesinin somut faydalar getirdiğini açıkladı.
● Lübnan'da Amerikan elçiliğine silahlı saldırı yapıldığı belirtildi. Şevval Sam, Murex D'or 2023 Uluslararası Ödülleri'nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünün sahibi oldu
● Özbekistan'ın ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'un büyük kızı Gülnara Kerimova'nın el konulan 43.5 milyon dolar değerindeki servetinin, BM’nin Özbekistan'da anne ve çocuk ölümlerini azaltmaya yönelik programı için kullanılacağı açıklandı.
● Pakistan'da seçimler ocak ayının son haftasında yapılacak, 127 milyon seçmen bulunuyor. IMF, Pakistan'dan zenginlerden daha fazla vergi almasını talep etti. ABD'nin, Ukrayna'ya silah tedariki karşılığında Pakistan'ın IMF ile anlaşmasına onay verdiği iddia edildi. AML lideri, eski İçişleri Bakanı Şeyh Raşid Ahmed gözaltına alındı.
● Singapur'da Kıbrıs, Türkiye, Çin, Kamboçya ve Vanuatu uyrukluların oluşturduğu kara para aklama şebekesi hakim karşısına çıktı.
● Tayland, Çin'den ithal edilen haddelenmiş çelik için inceleme başlattı. 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren gelir vergisi yasası değişiyor, ağırlıklı hedef kripto para ticareti yapanlar. Ancak ülke de yaşayan yabancılarda da konu tedirginlik yarattı.
● Türkmenistan Başkanı Berdimuhamedov 32. Bağımsızlık Bayramı nedeniyle 1190 mahkumu affetti. Berdimuhamedov, BM toplantısında Türkmenistan'da "Orta Asya'da İklim Değişikliği Teknolojileri Bölgesel Merkezi kurulması" önerisi sundu.
● Ürdün Kralı 2. Abdullah, “Suriyeli mültecilerin geleceği kendi ülkelerindedir” dedi. İçişleri Bakanlığı, sokaklarda akaryakıt satışının engelleneceğini bildirdi. Başkent Amman'da Türkiye Maarif Okulu açıldı, 200 öğrencisi bulunuyor.
● Vietnam'ın çelik ithalatı Ağustos ayında %18,2 arttı.
Sevgi ve Saygılarımla…