TEPAV 2 yılın ardından deprem bölgesinde ekonomiyi değerlendirdi

TEPAV, 6 Şubat depremleri sonrası deprem bölgesinin iki yıllık ekonomik yolculuğunu değerlendirdi.

YAYINLAMA
GÜNCELLEME
TEPAV 2 yılın ardından deprem bölgesinde ekonomiyi değerlendirdi

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), 6 Şubat depremleri sonrasında deprem bölgesindeki 11 ilin iki yıllık ekonomik ve kurumsal yolculuğunu değerlendirdi.

TEPAV'ın çalışmasında şöyle denildi:

"6 Şubat 2023 tarihinde merkez üssü Kahramanmaraş olan iki büyük deprem, Türkiye’nin güney ve güneydoğusunda bulunan 11 ili (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Elâzığ ve Şanlıurfa) sarsarak ciddi can kayıplarına ve ekonomik zararlara yol açmıştır. Deprem sonrasında, özellikle bölgenin üretim ve ticaret kapasitesini hızla toparlamak amacıyla çeşitli kamu ve özel sektör girişimleri hayata geçirilmiştir. Ancak, iki yıllık sürede atılan adımlara rağmen, bölgenin hâlâ deprem öncesi ekonomik seviyeye tam olarak ulaşıp ulaşamadığı tartışılmaya devam etmektedir.

Depremin etkileri yalnızca ekonomik alanla sınırlı kalmamış, bölgenin demografik yapısını da önemli ölçüde değiştirmiştir. TÜİK ADNKS verilerine göre, 2022 yılında 14 milyon olan bölge nüfusu, 2023 yılında 13,8 milyona gerilemiştir. Başta 164 bin ile Hatay olmak üzere depremden etkilenen illerin verdiği göç yaklaşık 740 bin kişidir. Bu nüfus kaybı, göç hareketleri, istihdamda yaşanan değişimler ve ekonomik belirsizlikler nedeniyle toparlanma sürecinin önündeki temel zorluklardan biri olarak öne çıkmaktadır.

Bu değerlendirme notu, yer alan güncel verilerin yanı sıra, depremin hemen ardından kaleme alınan makaledeki bulguları da dikkate alarak kapsamlı bir ekonomik ve kurumsal dayanıklılık analizi sunmayı hedeflemektedir. Bu çerçevede, deprem sonrası ekonomik toparlanmanın mevcut durumunu, bölgedeki iş dünyasının talep ve beklentilerini, afetlere karşı kurumsal ve ekonomik dayanıklılığı, sanayi ve ticaretteki eğilimleri ve sigorta mekanizmalarının etkinliğini analiz etmektedir. Ayrıca, Sağlam KOBİ Projesi gibi afet sonrası uygulanan girişimlerin etkileri ve bölgenin uzun vadeli yeniden yapılanma sürecine yönelik politika önerileri de ele alınmaktadır.

Ekonomik toparlanma

Deprem bölgesindeki ekonomik toparlanmayı anlamak için istihdam, sanayi üretimi, ihracat, şirket kuruluşları ve tarımsal faaliyetler gibi kritik göstergeler incelenmiştir. İstihdam açısından bakıldığında, deprem bölgesindeki sigortalı çalışan sayısı Kasım 2022’ye kıyasla %2,9 oranında artarken Türkiye genelinde %3,6 oranında bir azalma gözlemlenmiştir. Türkiye genelindeki bu düşüş, büyük ölçüde 2023 yılında yürürlüğe giren Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesinin bir sonucu olabilir. EYT kapsamında yüz binlerce kişi emekli olurken bu durum sigortalı çalışan sayısında belirgin bir azalmaya yol açmıştır.

Buna karşılık, deprem bölgesindeki bazı illerde istihdamın artması, bölgedeki yeniden yapılanma sürecinin etkisiyle inşaat sektöründe yaşanan hareketlilikten kaynaklanıyor olabilir.

Özellikle Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya gibi illerdeki sigortalı çalışan artışı, deprem sonrası konut ve altyapı projelerinin istihdama katkı sağladığını düşündürmektedir. Nitekim, depremden en fazla etkilenen bu illerde yapı stokuna bakıldığında, hasarsız binaların oranının %40’ın altında olduğu, Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta ise bu oranın daha da düşük seviyelere gerilediği tespit edilmiştir. Öte yandan, Adana, Gaziantep ve Şanlıurfa gibi büyük illerde sigortalı çalışan sayısında düşüş yaşanmıştır. Bu düşüş, bu illerde sanayi ve ticaret sektörlerinin depremin etkilerini hala tam olarak atlatamadığını ve toparlanma sürecinin daha uzun vadeye yayılabileceğini göstermektedir.

Sanayi istihdamında etkiler devam ediyor

Sanayi istihdamına bakıldığında, deprem bölgesindeki sanayi çalışan sayısı %1 oranında artarken Türkiye genelindeki artış %3,5 olarak gerçekleşmiştir. Kilis, Şanlıurfa ve Diyarbakır gibi illerde sanayi çalışan sayısında önemli artışlar yaşanırken Kahramanmaraş, Malatya ve Osmaniye'de ciddi düşüşler kaydedilmiştir. Sanayi istihdamındaki dalgalanmalar, bölgesel üretim yapılarındaki değişimlerin ve depremin ekonomik etkilerinin devam ettiğini göstermektedir.

Kadın istihdamında olumsuz görünüm

Kadın istihdamında ise olumsuz bir eğilim dikkat çekmektedir. Deprem bölgesindeki sigortalı kadın çalışan sayısı %3,2 oranında azalmıştır. Bu durum, kadın istihdamının krizlerden daha fazla etkilenebileceğini göstermektedir. Hatay, Kilis, Malatya ve Şanlıurfa'da ciddi düşüşler gözlemlenirken Adana, Diyarbakır ve Gaziantep'te küçük oranlı artışlar yaşanmıştır. Türkiye genelinde ise kadın istihdamında %0,7 oranında artış gerçekleşmiştir, bu da deprem bölgesinin genel eğilimlerden olumsuz ayrıştığını göstermektedir.

Kadın istihdam oranı deprem bölgesinde 1,6 puan düşüş göstererek 2024’te %24,7 seviyesine gerilemiştir. Adıyaman, Hatay ve Malatya gibi illerde kadın istihdamında ciddi kayıplar yaşanırken Adana ve Gaziantep’te artışlar gözlemlenmiştir. Türkiye genelinde kadın istihdamı 1,4 puan artarken bölgedeki düşüş, kadınların işgücüne katılımında yaşanan yapısal sorunların ve deprem kaynaklı ekonomik zorlukların etkisini ortaya koymaktadır.

İş yerleri il bazında değişiyor

Deprem bölgesindeki işyeri sayısı genel olarak değişmeden kalmış (%0,2 artış), ancak iller bazında farklılıklar gözlenmiştir. Hatay ve Malatya'da işyeri sayısında ciddi düşüşler yaşanırken Adıyaman, Diyarbakır, Elâzığ ve Osmaniye gibi illerde artış görülmektedir. Türkiye genelinde işyeri sayısı %2,5 artış gösterirken, deprem bölgesindeki durağanlık bölgesel toparlanma sürecinin yavaş ilerlediğini işaret etmektedir. Esnaf sayısı ise deprem bölgesinde %1,2 oranında artış göstermiştir. Şanlıurfa, Gaziantep ve Adana’da esnaf sayısı artarken Elâzığ, Malatya ve Hatay gibi illerde azalma gözlenmiştir. Türkiye genelinde ise esnaf sayısında %3,7 oranında düşüş yaşanmıştır. Deprem bölgesinde esnaflık faaliyetlerinde genel olarak dirençli bir yapı olduğu ancak bazı illerin hala toparlanma sürecinde olduğu anlaşılmaktadır.

Tarımsal faaliyetler ciddi şekilde etkilendi

Tarımsal faaliyetlerde ise olumsuz bir tablo görülmektedir. Deprem bölgesinde çiftçi sayısı %15,5 oranında azalmıştır ve bu durum, tarım sektörünün ciddi şekilde etkilendiğini göstermektedir. Türkiye genelinde çiftçi sayısındaki %16,5'lik düşüş ile paralel bir trend gözlemlense de deprem bölgesinde bu düşüşün nedenleri incelenmelidir. Özellikle Adıyaman, Elâzığ ve Osmaniye gibi illerde yüksek oranlı kayıplar dikkat çekmektedir.

Kamu istihdamı arttı

Kamu istihdamında ise farklı bir eğilim gözlemlenmiştir. Deprem bölgesinde kamu çalışanı sayısı %10,9 artış gösterirken Türkiye genelindeki artış %12 olarak gerçekleşmiştir. Gaziantep, Diyarbakır, Elâzığ ve Kilis'te kamu çalışanı sayısında yüksek artışlar yaşanmıştır. Bu artış, depremin ardından bölgedeki kamu hizmetlerinin güçlendirilmesine yönelik adımların atıldığını göstermektedir. Ancak Hatay’da kamu çalışanı sayısında düşüş yaşanması dikkat çekicidir.

Kurulan ve kapanan şirketler

Şirket faaliyetlerine bakıldığında, deprem bölgesinde kurulan şirket sayısı %10,6 oranında azalırken Türkiye genelinde şirket kuruluşlarında %21,3’lük daha büyük bir düşüş gözlemlenmiştir. Adıyaman, Kahramanmaraş ve Kilis'te şirket kurulumu artarken diğer illerde önemli düşüşler yaşanmıştır.

Buna karşılık, kapanan şirket sayısı deprem bölgesinde %1,5 oranında azalmıştır. Ancak Gaziantep ve Adıyaman gibi bazı illerde şirket kapanışlarında ciddi artışlar görülmektedir. Hatay, Malatya ve Osmaniye'de ise kapanan şirket sayısı önemli ölçüde azalmıştır. Türkiye genelinde kapanan şirket sayısında %6,1'lik artış yaşanırken deprem bölgesinde iş dünyasının bir miktar daha dirençli olduğu söylenebilir.

Deprem bölgesinde ihracat

İhracatta ise olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır. Deprem bölgesinin toplam ihracatı %8,1 oranında azalmıştır. Adıyaman, Elâzığ ve Osmaniye’de ihracatta dramatik düşüşler yaşanırken Şanlıurfa ve Kilis’te artış kaydedilmiştir. Türkiye genelinde ihracat %3 artarken deprem bölgesindeki ihracatın düşmesi, sanayi ve lojistik altyapıdaki hasarın etkisini ortaya koymaktadır.

Vergi mükelleflerine bakınca canlanma görüldü

Vergi mükellefiyetine ilişkin veriler, bölgedeki ekonomik aktivitenin yeniden canlanmaya başladığını göstermektedir. Gelir vergisi mükellefi sayısı deprem bölgesinde %12,9 artarken Türkiye genelinde %10,2 artış gözlenmiştir.

Benzer şekilde, kurumlar vergisi mükellefi sayısı deprem bölgesinde %16,4 oranında artarak Türkiye genelindeki %11,4’lük artışı aşmıştır. Özellikle Adıyaman, Diyarbakır ve Malatya gibi illerde %20’yi aşan artışlar dikkat çekmektedir. Bu durum, yeni işletmelerin sisteme dahil olduğunu ve işletmelerin daha fazla vergi yükümlülüğü altına girdiğini göstermektedir.

Genel olarak, deprem bölgesindeki 11 ilde ekonomik toparlanma süreci illere göre farklılık göstermekte olup bazı illerde ekonomik aktivitenin canlandığı, diğerlerinde ise henüz istenilen seviyeye ulaşmadığı görülmektedir. Özellikle kadın istihdamı, tarım sektörü ve ihracat gibi alanlarda yaşanan sorunlar, bölgenin ekonomik kalkınma sürecinde odaklanılması gereken kritik alanlar olarak öne çıkmaktadır.”

Henüz bu içeriğe yorum yapılmamış.
İlk yorum yapan olmak ister misiniz?
Yorum yapmak için tıklayınız
Ekonomi