İnsanlık tarihinin en ölümcül depremleri
Türkiye’yi ve Suriye’yi sarsan büyük Kahramanmaraş depreminden en büyük hasarı alan bölgelerden biri olan Anktakya-Hatay, aynı zamanda insanlık tarihinin en ölümcül 10 depremlerinin ikisinin yaşandığı bölge.
HİLAL SARI
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu (USGS) verilerine göre dünya genelinde her yıl yaklaşık 16 kez 7 ve üzeri şiddette deprem meydana geliyor. Fakat söz konusu en ölümcül depremler olduğunda Kahramanmaraş depreminde en çok etkilenen bölgelerden biri olan Antakya-Hatay’ın da insanlık tarihinin en ölümcül depremlerinin gerçekleştiği bir bölge olduğu belirtiliyor.
ABD’nin dünya genelinde hava ve deniz olaylarını araştırmakla görevli Ulusal Okyanus Atmosfer Dairesi (NOAA)’nın Ulusal Jeofizik Veri Merkezi tarafından yayınlanan bu büyük depremlerin en fazla can kaybına yol açanı Çin’in Shaanxi eyaletinde 1556 yılında meydana geliyor. 830 bin insan öldüğü tahmin ediliyor Shaanxi depreminde. 2010 yılında Haiti’de meydana gelen ve 316 bin insanın hayatını kaybettiği deprem ise NOAA’nın en ölümcül depremler listesinde 2. sırada. Antakya’da 115 ve 525 yıllarında meydana gelen iki büyük deprem ise bu listenin 3. ve 4. sırasında.
“Anadolu levhası en az 3 metre hareket etmiş olabilir”
Birçok uzmanın da vurguladığı üzere Arap Levhası’nın Avrasya Levhasını ve Anadolu Levhası’nı sıkıştırdığı noktada bulunan Türkiye, tektonik plakaların tam kesişiminde bulunması nedeniyle çok aktif bir deprem bölgesi. İtalyan Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü’nün (INGV) başkanı Carlo Doglioni, depremle ilgili yaptığı açıklamada fay hattının bulunduğu Anadolu levhasının, Arap levhasına göre kuzeydoğu-güneybatı yönünde en az üç metre hareket ettiğini düşündüklerini belirtti. "Sanki Türkiye hareket etti." ifadelerini kullanan Carlo Doglioni bu hareketin sadece 30-40 saniyede gerçekleştiğine dikkati çekti.
İşte NOAA’nın insanlık tarihinin en ölümcül 10 depremi olarak bildirdiği deprem felaketleri şöyle:
1. SHAANXI, ÇİN (1556) - 830 bin ölü
Çin’in Shaanxi eyaletinde 1556 yılında meydana gelen 8 şiddetindeki depremde 830 bin insanın hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Çin genelinde 97 vilayetin etkilendiği ve bazı vilayetlerde nüfusun yüzde 60’ının hayatını kaybettiği aktarılıyor. Çin de Türkiye’ye benzer şekilde iki büyük levhanın - Hint ve Pasifik levhalarının - kesiştiği bir bölgede olması nedeniyle tarih boyunca aktif fay hatlarının bulunduğu bir ülke.
2. PORT-AU-PRINCE, HAİTİ (2010) - 316 bin ölü
2010 yılında Haiti’de meydana gelen 7 şiddetindeki depremde Haiti hükümetinin açıkladığı verilere göre 316 bin kişi hayatını kaybetti. Haiti'nin güneyinin yerle bir olmasına neden olan deprem, 1,3 milyon kişiyi evsiz bıraktı.
3. ANTAKYA, TÜRKİYE (115) - 260 bin ölü
Bugün Türkiye toprakları içinde yer alan Antakya’da 115 yılında meydana gelen 7,5 şiddetindeki deprem, NOAA verilerine göre insanlık tarihinin en fazla can kaybına yol açmış olan 3. büyük depremi. Asi nehri üzerinde gelişen ve ekonomik açıdan canlı bir Greko-Roma şehri olan Antakya dönemin Roma imparatorluğunun Roma ve İskenderiye’den sonraki en büyük üçüncü metropolüydü.
4. ANTAKYA, TÜRKİYE (525) - 250 bin ölü
Bizans İmparatorluğu döneminde yine Antakya’da meydana gelen 7 şiddetindeki depremde 250 bin kişinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. Ayrıca mayıs ayının sonunda gerçekleşen depremin ardından meydana gelen yangınlar da güçlü rüzgarların etkisiyle bölgeye büyük hasar vermiş.
5. TANGSHAN, ÇİN (1976) - 243 bin ölü
Çin’in Tangshan eyaletinde 1976 yılında meydana gelen 7,5 büyüklüğündeki depremde 242 bin 769 insanın hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Neredeyse tüm yapıların sismik hareketler göz önünde bulundurulmadan inşa edildiği düşünülen sanayi şehrindeki binaların yüzde 85’inin yıkıldığı, binaların güçlendirilmemiş tuğladan inşa edilmesi sebebiyle can kaybının yüksek olduğu belirtiliyor.
6. GENCE, AZERBAYCAN (1139) - 230 bin ölü
Türkiye’nin komşusu Azerbaycan’da da 1139 yılında şiddeti tam belirlenemeyen büyük Gence depreminde 230 bin kişinin hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Azerbaycan’ın en kalabalık ikinci şehri Gence çayının iki yakasında yer alıyor. Depremde Kapaz dağının yerle bir olduğu ve Küçük Kafkas Sıradağları ile çevrili Goygöl Gölü’nün de bu depremde oluştuğu belirtiliyor.
7. SUMATRA, ENDONEZYA (2004) - 228 bin
Enedonezya’nın Sumatra kentinde 2004 yılında meydana gelen 9,1 şiddetindeki depremde 227 bin 899 kişi hayatını kaybetti. Bölge genelinde 14 ülkede can kaybı meydana gelirken, Sri Lanka, Hindistan ve Tayland, Endonezya’dan sonra depremden en çok etkilenen ülkeler oldu. Bangladeş, Malezya, Myanmar ve Singapur da depremden etkilenen ülkeler oldu. Adalar ülkesi Endonezya’nın Hint Okyanusu kıyısında meydana gelen deprem 15 ila 30 metrelik büyük tsunamilere de yol açtı. Devrede bir tsunami uyarı sistemi de bulunmuyordu.
8. DAMĞAN, İRAN (856) - 200 bin ölü
İran’ın Damğan şehrinde 28 Aralık 856 tarihinde gerçekleşen 7,9 şiddetindeki deprem de insanlık tarihinin en ölümcül deprem felaketleri arasında sayılıyor. Depreme yol açan fayın 350 kilometre boyunca hasara yol açtığı belirtiliyor. Depremde 200 bin kişinin hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Ayrıca antik kent Sahr-e Qumis’in depremde aldığı hasarın çok büyük olması nedeniyle terk edildiği de öne sürülüyor.
9. GANSU, ÇİN (1920) - 200 bin ölü
Yine Çin’de Gansu eyaletinde 1920 yılında meydana gelen 8,3 şiddetindeki depremde 200 bin kişinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. 7 eyalet ve bölge genelinde etkili olan depremde bazı şehirlerde neredeyse tüm binaların yıkıldığı ve sonrasında soğuk hava koşullarından dolayı da can kaybının arttığı ifade ediliyor. Deprem 16 Aralık tarihinde meydana geldiği ve halk geçici barınaklarda sert kış koşullarında yaşadığı için deprem sonrası ölümlerin arttığı da tahmin ediliyor.
10. TOKYO, JAPONYA (1923) - 143 bin ölü
Dünyanın en fazla deprem meydana gelen ülkelerinden biri olan Japonya’da 1923 yılında meydana gelen 7,9 şiddetindeki Tokyo veya Büyük Kanto depremi de NOAA’nın insanlık tarihinin en ölümcül depremler listesinde. Tuğla binaların yarısından fazlasının ve güçlendirilmiş yapıların yüzde 10’unun yıkıldığı ve 12 metreye ulaşan tsunami dalgalarının oluştuğu belirtiliyor. Büyük bir kasırga ise meydana gelen yangınların da büyümesine yol açtı.