2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesinin Yapısı

Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA

Merkezi yönetim bütçesi 5018 sayılı Kanuna göre genel bütçe, özel bütçe ile düzenleyici ve denetleyici kurumların bütçelerinden oluşmaktadır.

Söz konusu bütçe Cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanarak TBMM’ye sunulur ve TBMM’ce kabulünden sonra mali yıl başında yürürlüğe girer. Bu bağlamda 2020 yılı bütçesi yapılan bütçe görüşmeleri sonucunda 21.12.2019 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiş olup Cumhurbaşkanınca Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra söz konusu bütçede yer alan ödeneklerin harcanmasına ve gelirlerin toplanmasına başlanacaktır.
Bütçe kamu kaynaklarının çeşitli kamu hizmetleri arasında tahsisini sağlayan bir araçtır.
Merkezi yönetim bütçesinde bir faaliyet ve harcamaya ne kadar kaynak ayrıldığı söz konusu tahsisin nasıl gerçekleştiğini gösterir.

1. Bütçe dengesi

2020 yılı merkezi yönetim bütçe giderlerinin toplamı yaklaşık olarak 1.1 trilyon TL, bütçe gelirlerinin toplamı 941 milyar TL ve bütçe açığı ise 138 milyar TL olarak öngörülmüştür.

2. Bütçe giderleri

Tablo 1’de görüldüğü üzere, 2020 yılı merkezi yönetim bütçe giderlerinin büyüklüğü yaklaşık olarak 1.1 trilyon TL’dir.

Söz konusu tutar içinde en büyük payı 451 milyar TL ile cari transfer giderleri almaktadır. Cari transferler sosyal yardımlar, kamu şirketlerinin ve bankalarının görev zararları ile teşvik ve destek ödemelerinden oluşmaktadır.

Tabloda görülmemekle birlikte cari transferlerin 120 milyar TL’si sosyal yardımlardan oluşmaktadır. Söz konusu tutar yatırıma ayrılan (sermaye giderleri) tutarın iki katından fazladır.

Bütçede geçmiş yıllara nazaran önemli ölçüde artan faiz giderlerinin tutarı da dikkat çekicidir. Söz konusu tutar son yıllarda hızla artan borçlanmanın da bir sonucudur.

Tabloda görülmemekle birlikte kamu idaresi olarak bütçeden en fazla payı sırasıyla Hazine Ve Maliye Bakanlığı (468 milyar TL), Aile, Çalışma Ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (126 milyar TL) ve Milli Eğitim Bakanlığı (125 milyar TL) almaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçesinin neredeyse tamamı yani 464 milyar TL’si cari transferler, sermaye transferleri, faiz giderleri ve borç verme’den oluşmaktadır.

2. Bütçe Gelirleri

Tablo 2’de görüldüğü üzere, bütçe gelirlerinin içinde en büyük payı doğal olarak vergi gelirleri almakta, onu teşebbüs ve mülkiyet gelirleri ile diğer gelirler izlemektedir.

Söz konusu gelir türlerinin detayları ise aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir:

Tablo 3’te görüldüğü üzere, vergi gelirleri içinde dolaysız vergilerin yani bireylerin gelirleri üzerinden alınan vergilerin payı sadece %31 seviyesinde olup, vergilerin kalan kısmı dolaylı (harcamalar ve işlemlerden alınan) vergilerden oluşmaktadır.

Damga vergisi tutarının (yaklaşık 22 milyar TL) motorlu taşıtlar vergisi ile veraset ve intikal vergilerinin (mülkiyet üzerinden alınan vergiler) toplamından fazla olması vergi sistemimizin nasıl kolaycılığa kaçtığını ve kişilerin gelir ve servet durumlarını pek dikkate almadığını göstermektedir.

Sonuç

2020 yılına ilişkin yaklaşık 1,1 trilyon TL düzeyindeki bütçe giderleri ciddi bir rakamı ifade etmektedir. Bu rakamın neredeyse yarısının transfer harcamalarından oluşması bütçenin üretim ve kalkınmaya ivme kazandırmaktan ziyade mevcut yaşam standartlarının sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik olduğuna işaret etmektedir.

Gelir bütçesinin de önemli bir kısmının KDV, ÖTV, gümrük vergisi, harç ve damga vergileri gibi dolaylı vergilerden oluşması vergi sisteminin gelir, kazanç ve servetleri kavramaktan ziyade kolaycılığa kaçarak iktisadi sirkülasyondan pay almayı amaçladığını göstermektedir.