2025: Okyanuslar için kritik bir yıl

Geçtiğimiz on yılda okyanusların korunması adına yapılan birçok uluslararası anlaşmanın bu yıl yürürlüğe girmesi bekleniyor. Okyanusların korunması, yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma açısından 2025, dönüştürücü bir yıl olma potansiyeli taşıyor.

İklim krizine bağlı rekor seviyedeki deniz yüzeyi sıcaklıkları, yaygın deniz kirliliği, hızla azalan deniz biyoçeşitliliği ve ekosistem tahribatı… Tüm bu etkenler okyanusların alarm verdiğini gösteriyor.

Birleşmiş Milletler’in Sürdürülebilir Kalkınma Hedefl eri’ne ulaşmak için yalnızca beş yıl kalmışken, okyanusların korunması ve sürdürülebilir kullanımı hedefi olan SKA 14, şimdiye kadar en az ilerleme kaydedilen ve en az fon sağlanan hedef olarak öne çıkıyor. Üstelik ABD Başkanı Donald Trump’ın yeniden göreve gelmesiyle birlikte açık deniz rüzgar enerjisi projeleri askıya alınmış, kaynak çıkarımına öncelik verilmiş durumda. Bu gelişmeler, sürdürülebilir bir okyanus ekonomisinin inşası önünde ciddi engeller oluşturuyor.

Ancak 2025 yılı, bu sorunların çözüme kavuşması için de önemli bir eşik. Geçtiğimiz on yılda yapılan birçok uluslararası anlaşmanın bu yıl yürürlüğe girmesi bekleniyor. Okyanusların korunması, yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma açısından 2025, dönüştürücü bir yıl olma potansiyeli taşıyor.

Okyanuslar için 5 fırsat

1 - Açık Denizlerin Korunması: Yüksek Deniz Antlaşması Birleşmiş Milletler’in 2023’te kabul ettiği ve “Yüksek Deniz Antlaşması” olarak bilinen “Ulusal Yargı Yetkisi Dışındaki Biyoçeşitlilik Anlaşması”, dünya yüzeyinin yüzde 43’ünü oluşturan açık denizlerdeki deniz yaşamını korumayı hedefl iyor. 106 ülke tarafından imzalanan anlaşmanın yürürlüğe girmesi için 60 ülkenin onaylaması gerekiyor. Haziran ayında Fransa’nın Nice kentinde düzenlenecek BM Okyanus Konferansı’na (UNOC) kadar bu sayıya ulaşılması hedefl eniyor. Fransa ve Kosta Rika bu sürecin diplomatik öncülüğünü üstlenmiş durumda.

2 - Zararlı Balıkçılık Teşviklerinin Sona Erdirilmesi: Dünya Ticaret Örgütü’nün 2022’de kabul ettiği Balıkçılık Teşvikleri Anlaşması, yasa dışı ve aşırı balıkçılığı kısıtlamayı hedefl iyor. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi için 111 ülkenin onayı gerekiyor. 2025'in başından itibaren, 89 ülke bu anlaşmayı onaylamış durumda. Bu yıl, kalan ülkelerin onay sürecinin tamamlanması ve teşvik reformlarının ikinci aşaması için müzakerelerin ilerlemesi bekleniyor.

3 - Küresel Plastik Anlaşmasının Tamamlanması: Yıllık 8 ila 10 milyon ton plastik okyanuslara karışıyor. Plastik kirliliğini tüm yaşam döngüsüyle ele alacak yasal bağlayıcılığı olan küresel bir anlaşma için müzakereler devam ediyor. 2024 sonunda tamamlanması beklenen anlaşma, ülkeler arasındaki görüş ayrılıkları nedeniyle 2025’e sarktı. 100’den fazla ülkenin oluşturduğu “Yüksek Hedef Koalisyonu”, yeni plastik üretiminin azaltılması ve zararlı kimyasalların yasaklanmasını savunuyor. Buna karşın, petrol üreticisi ülkeler daha çok geri dönüşüme odaklanıyor. Müzakerelerin 2025 yılında sonuçlanması bekleniyor.

4 - Derin Deniz Madenciliğine Kurallar Getirilmesi: Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi (ISA), ticari derin deniz madenciliği için düzenlemeler hazırlıyor. Bilim insanları, bu faaliyetlerin deniz yaşamı üzerindeki etkilerinin yeterince bilinmediği ve büyük zararlar doğurabileceği konusunda uyarıyor. Temmuz ayında Jamaika’nın Kingston kentinde yapılacak 30. ISA oturumu, bu konuda uzlaşma sağlanması için kritik önemde.

5 - Avrupa Birliği Okyanus Paktı’nın Hayata Geçmesi: Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in duyurduğu AB Okyanus Paktı, deniz ekosistemlerinin sürdürülebilir şekilde yönetilmesini amaçlıyor. Paydaş görüşlerinin alındığı sürecin ardından son metnin UNOC’ta sunulması planlanıyor.

Önemli etkinlikler

🔺Our Ocean Konferansı (OOC): 28-30 Nisan, Busan, Güney Kore 2014’ten bu yana düzenlenen OOC, bugüne kadar 140 milyar dolarlık 2.600 gönüllü taahhüdü harekete geçirdi. 10. yılında konferansın etkinliği ve taahhütlerin uygulanması değerlendirilecek.

🔺BM Okyanus Konferansı (UNOC): 9-13 Haziran, Nice, Fransa Fransa ve Kosta Rika’nın ev sahipliğindeki UNOC, SKA 14 hedefi için kritik bir dönüm noktası. Konferansta Nice Okyanus Eylem Planı açıklanacak, siyasi deklarasyonlar yapılacak ve özel sektörün katılımıyla yeni taahhütler duyurulacak.

🔺IUCN Dünya Koruma Kongresi: 9-15 Ekim, Abu Dabi, BAE Dünyanın en büyük doğa koruma toplantısı olan IUCN Kongresi, deniz kirliliği, aşırı balıkçılık ve iklim krizi gibi başlıklarda çözüm arayacak.

🔺COP30: 10-21 Kasım, Belém, Brezilya Tropikal ormanlar ve okyanusların küresel iklim stratejilerine entegrasyonu hedefl eniyor. Fransa ve Brezilya’nın başlattığı “Nice’ten Belém’e Yol” girişimi, UNOC’taki sonuçların COP30’a taşınmasını sağlayacak.

■ İlk bağlayıcı antlaşma süreci

Bilim insanları yaban hayatı korumak ve iklim krizinin etkilerini
azaltmak için 2030 yılına kadar okyanuslarımızın en az üçte birinin
okyanus koruma alanları kapsamına alınması gerektiğini söylüyor.
Eylül 2023’te okyanusların korunması adına büyük bir adım
atıldı: Birleşmiş Milletler’e üye ülkeler, okyanusların korunmasına
yönelik Küresel Okyanus Antlaşması’nın ilk imzalarını 2023 yılının
Eylül ayında attı. Bu antlaşma, ulusal sınırların ötesindeki doğa
alanlarını korumak için eşsiz bir fırsat sunuyor. Türkiye, önemli
bir adım atarak 2024 yılında antlaşmayı imzaladı ama bunun
gerçekten uygulamaya geçmesi için onaylanması gerekiyor. Bu
Antlaşma, 2030 yılına kadar okyanusların en az yüzde 30’unun
korunmasını öngören, hükümetlerin Aralık 2022’de Biyolojik
Çeşitlilik Sözleşmesi (CBD) COP15’te kabul ettiği 30×30 hedefi ni
gerçekleştirebilecek bir araç. Küresel Okyanus Antlaşması, 20 yılı
aşkın süredir okyanuslara dair kabul edilen ilk bağlayıcı antlaşma
süreci ve yüksek denizlerdeki deniz yaşamını korumaya odaklanan
ilk anlaşma olarak karşımıza çıkıyor.

■ Antlaşma neden önemli?

Okyanuslar yardıma muhtaç. Yüzyıllardır süren insan kaynaklı sömürü ve tüketim nedeniyle krizde ancak kendilerini toparlayabilirler, yeter ki onlara iyileşmeleri için alan tanıyalım. İşte bu yüzden deniz koruma alanlarına ihtiyacımız var. Okyanuslar, bu gezegendeki tüm yaşam için temel öneme sahip. İklimi düzenliyor, milyarlarca insana gıda ve geçim kaynağı sağlıyor, deniz canlıları yüksek denizler ile kıyı suları arasında göç ediyor. Tüm bunlar insan faaliyetleri nedeniyle tehdit altında ama okyanusların yüzde 30’unu koruma altına alabilirsek, deniz yaşamına toparlanma fırsatı verir ve renkli resifl erin ya da deniz çayırlarıyla kaplı altın su altı ormanlarının yok edici sanayi balıkçılığına karşı korunmasını sağlayabiliriz.