Bölgesel istihdamda sancılı dalgalanmalar
Ekonomi 2023’te yüzde 4.52 gibi hatırı sayılır bir büyüme kaydetti. Üstelik bu önceki iki yılın yüksek büyüme hızlarının üstüne gelmişti ve üç yıllık toplam büyüme yüzde 23’ü bulmuştu. Ancak bu performans, istihdam alanına bu ölçüde yansımadı. Örneğin 2023’teki istihdam artışı neredeyse tamamen hizmet sektörlerinden gelmişti ve üretici sektörlerde istihdam yerinde saymıştı.
Bu durum kendini bölgesel istihdam gelişmelerinde de farklı şekillerde ortaya koyuyor. Birçok bölgenin istihdamında sancılı dalgalanmalar yaşandığı görülüyor:
- 2023 yılında Türkiye’de toplam iştiham yüzde 2.86 artarken düzey-2 coğrafi bölge sınıflamasına göre 26 bölgenin 6’sında istihdam düşüşü yaşandı. Bunların bir kısmı depremden etkilenen bölgeler olmakla birlikte depremden etkilenmemiş bölgelerde de istihdam düşüşü var.
- En yüksek oranlı istihdam düşüşü yüzde 6.85 ile depremde en ağır hasarı alan TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesinde. Depremden etkilenen TRB1 (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) bölgesinde de yüzde 2.34 istihdam kaybı var. Buna karşın TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) bölgesi istihdam düzeyini korumuş durumda. TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) bölgesinde ise yüzde 2.20’lik istihdam artışı var.
- Deprem bölgesi dışında TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgesinde yüzde 2.77, TR83 (Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) bölgesinde yüzde 1.43 istihdam kaybı var.
- Asıl büyük dalgalanmalar istihdamın yapısında ortaya çıkıyor. Tarım en dalgalı alan olarak öne çıkıyor. 26 bölgenin 14’ünde tarım istihdamı düştü. Üstelik bu birçok bölgede yüksek oranlarla gerçekleşti. TR10 (İstanbul), TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli), TR31 (İzmir), TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye), TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) ve TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) bölgelerinde tarım istihdamında bir yıl içinde ortaya çıkan düşüş çift haneli oranlara ulaştı.
- Tarımda bu kadar yaygın ve yüksek oranlı istihdam kaybı olması, hem üretim ve enflasyon cephesinde, hem de sosyal sorunlar ve gelir dağılımı cephesinde sıkıntılar yaratacak bir gelişme.
- İstihdamın sınıfsal yapısında da sorunlara işaret eden gelişmeler var. 26 bölgenin 9’unda işveren ve kendi hesabına çalışanların istihdamında düşüş yaşandı. Bu düşüş TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) bölgelerinde çift haneli düzeylere ulaştı.
- 26 bölgenin 17’sinde ücretsiz aile işçisi olarak çalışanların sayısı azaldı. 8 bölgedeki düşüş çift haneli oranlarda gerçekleşti.
- Bu iki kalemdeki gelişmeler, tarımda ve küçük girişimciler cephesinde yaşanan sıkıntıların bir ürünü. Tarımda aile işletmesinde çalışanlar ile işini kapatmak zorunda kalan küçük girişimciler, ücretli işçiliğe geçmek zorunda kalıyorlar. Bu durum istihdam cephesinde mevcut sıkıntıları daha da derinleştirecek bir faktör.
- Depremden en fazla etkilenen TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) ile TRB1 (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) bölgelerinde ise ücretli çalışan sayılarında da düşüş var. Bu da deprem bölgesinde sadece inşaat değil, istihdam alanında da acil yapılması gereken işler olduğunu ortaya koyuyor.