Hoş geldin Çin Tavşan Yılı

Dr. Onur Yarar

İstanbul Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi

Hepimiz standartları severiz, hayatımızı kolaylaştırdığını kabul ederiz. Ancak hayatın renkleri aslında ton farklılıklarıyla oluşuyor. Yerel kültürler bunu yaşatsa da globalleşen dünya, büyüyen ekonomiler, internetle oluşan yaygın haberleşme her yerde aynı hamburgeri, Cola’yı, aynı müzikle dans eden tiktokcuları hayatımıza egemen kıldı. Neyse ki yerel takvimler ve kutlamalar bunu bir miktar kırmaktadır. İçinde bulunduğum Uzakdoğu coğrafyasında 1 Ocak yeni yılı daha çok Batılı yabancıları kapsarken, Çin yılbaşı (22 Ocak) bölge de Müslüman Malezya ve Endonezya dahi ağırlığını korumaktadır.

Hangi ülkeler hangi yılda?

Takvim (Calendar) etiyolojisine baktığımızda Romalıların ayın ilk gününe seslendikleri Calare’den kaynaklandığı düşünülmektedir. Roma takvimi, M.Ö 46'da Julius Caesar tarafından tekrardan düzenlendi. Günümüzde ise Ekim 1587’de Papa Gregory’in kayan Paskalya günlerini düzeltmek için oluşturduğu, bizlerin artık miladi takvim dediğimiz Gregoryan takvim haline geldi. Bu takvim artık ülkeler arası iletişim için neredeyse standart olarak kullanılmaktadır.

Uzakdoğu'da komşu coğrafyalar da seyahat ediyorsanız, Myanmar’a uğrayıp zaman da yolculuk olarak 1384'e geri gidebilir, geleceği yaşamak istiyorsanız Tayland'da 2566'ya merhaba diyebilir, Güney Kore'de iki farklı yaşta insanlarla tanışıp, Endonezya Java adasında 1956 ile karşılaşabilirsiniz. Ama en güzeli ise Tavşan yılı ile Çin'de bulunabilirsiniz. Merak ederseniz, geçen yıl Kaplan yılı idi, 2023 Tavşan, 10 Şubat 2024 Ejderha, 29 Ocak 2025 Yılan, 17 Şubat 2026 At, 6 Şubat 2027 Keçi, 26 Ocak 2028 Maymun, 13 Şubat 2029 Horoz, 3 Şubat 2030 Köpek, 23 Ocak 2031 Domuz, 11 Şubat 2032 Fare, 31 Ocak 2033’de Öküz yılına girmiş olacağız. 12 yılda bir hayvanlar tekrar etmektedir.

Bir ufak anı: 12 yıl önce Türkiye’den Sağlık Yöneticilerini Tayland Sağlık Sistemi ile ilgili Bangkok’ta ağırlamıştık. Bir yönetici, burası nasıl bir yer, insanlar akşamları tüylü playboy saç tokaları ile geziyorlar demişti. Ardından kendisine tavşan yılına girdiğimizi anlatmıştım.

GEÇEN HAFTANIN ASEAN +3 GÜNDEMİ

- Brunei’de Yunus Emre Enstitüsü (YEE) yine bir üniversite ile (Brunei Teknik Eğitim Enstitüsü) eğitim mutabakatı imzaladı.

- Çin, internette COVID paylaşımlarına tedbir aldı. Halk hastalığa karşı geleneksel Çin tıbbına yönlendi. COVID nedeniyle bir ayda 60 bin kişinin öldüğü açıklandı. Çin'de kritik durumdaki Kovid-19 hastalarının sayısı 100 binin üzerinde, Pekin Üniversitesi'ne göre Çin'de COVID vakaları 900 milyona ulaştı. Uygulanan önlemleri gerekçe göstererek Güney Kore ve Japonya'dan geçişler durduruldu. Belçika, Çin'den gelen uçakların atık suyunu tahlil edecek. Kovid-19 tedbirlerini ihlalden tutuklananlar serbest bırakılacak.

Çin'in ilk buz kırma navigasyon gemisi Haixun 156, Tianjin'de hizmete girdi. 5G baz istasyonu sayısı 2022'de 2,31 milyon oldu. Çin Uzay Bilimi ve Teknolojisi Şirketi 2023 yılında 60'tan fazla uzay görevi için 200'den fazla uzay aracını fırlatmayı planlıyor. Çin, tek seferde Long March 2D roketiyle 14 uyduyu uzaya yolladı. 2022’de nüfus 1961'den bu yana ilk kez azaldı, 1.000 kişi başına düşen doğum sayısı 6,77'de kaldı, Hindistan’ın Çin’i geçtiği tahmin ediliyor.

Çin'de doğrudan yabancı yatırımlar 2022'de % 8 arttı, Covid-19 kısıtlamalarına rağmen 877 milyar dolar dış ticaret fazlası verildi. Çin'in RCEP ülkeleriyle ticareti % 7,9 artarak 1,69 trilyon dolara ulaştı. Çin'de üretilen lityum iyon otomobil pillerinin toplam şarj kapasitesi 2022'de % 130,2 arttı. Çin, sadece Ekim ayında 19,52 milyon 5G cep telefonu sevkiyatı yaptı. China Southern Airlines, pandeminin ardından ilk İstanbul uçuşunu gerçekleştirdi. Çin`in altın rezervleri yükseldi. Çin’li CAPEIC'le Taliban, Afganistan'ın kuzeyinde petrol çıkarılması için anlaştı. Tayvan, Çin tehdidine karşı kadınları da askere alınacak.

- Endonezya'da Ejderha Nefesi olarak TikTok’ta meşhur olan sıvı nitrojenli atıştırmalığı yiyen 25 çocuk tedavi altına alındı. İşadamı Tjokrosaputro, hisse senedi manipülasyonu nedeniyle 370 milyon dolar para cezasına çarptırıldı. Devlet Başkanı Widodo, 1965-2003 yıllarındaki 12 olaya ilişkin ağır insan hakları ihlalleri nedeniyle özür diledi. 1960'lardaki olaylarında 500 bin kişinin öldürüldüğü tahmin ediliyor. Japon INPEX, Endonezya'daki Rajabasa jeotermal projesinden hisse satın aldı. Endonezya’nın Aralık döviz rezervi +137 milyar dolar oldu. Endonezya, 3 milyar dolar yatırımla Güney Çin Denizi'nde bulunan Tuna doğal gaz sahasında gaz üreterek Vietnam’a iletecek. Ulusoy Elektrik, Endonezya'da kurduğu 2 elektrik şirketini tasfiye etme kararı aldı. Endonezya RCEP (Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması) ülkeleri arasına resmen katıldı, 700 den fazla üründe sıfır vergi uygulanacak.

- Filipinler de soğan fiyatının etten daha pahalı olduğu geçen haftanın gündemiydi. Vergi kaçırmakla suçlanan Nobel Barış Ödüllü gazeteci Maria Ressa beraat etti. Filipinler'deki sel yaklaşık 1,4 milyon kişiyi etkiledi, 28 kişi öldü. Filipinler Yüksek Mahkemesi; Çin, Filipinler ve Vietnam'ın Güney Çin Denizinde ortak petrol arama çalışmalarına izin veren anlaşmayı anayasaya aykırı bulundu. Milli Savunma Bakanlığına eski Genelkurmay Başkanı Galvez atandı.

- Japonya'da yıllık %4 ile enflasyon 41 yılın zirvesinde, 2022'deki ticaret açığı son 43 yılın rekoru 155 milyar dolar oldu. Tokyo'dan taşınacak ailelere çocuk başına 7 bin 700 dolar teşvik, Tokyo'da ikinci doğan çocuklar için de ücretsiz bakım hizmeti verilecek. Kardan elektrik üretimi için araştırmalara başlandı. Mikroçip üreticisi Taiwan Semiconductor (TSMC) Japonya'da ikinci fabrikasını kuracak. Japon pasaportu en güçlü pasaport olarak açıklandı. İngiltere ile Japonya arasında savunma anlaşması imzalandı. Japonya'da kuş gribinden 10 milyon tavuk itlaf edildi.

Japonya'da Seijin no Hi (reşit olma) bayramı kutlandı. Ancak reşitlik yaşı 20’den 18’e alınınca bayram biraz da karmaşalı oldu. 20 yaşından küçüklere yönelik alkol, sigara ve kumar yasağı da halen devam ediyor. Japonya'da toplam COVID-19 vaka sayısı 30 milyonu geçti. Japonya'da 2022'de yeni araç satışları %5,6 düştü.

- Kamboçya'nın RCEP üyesi ülkelerle ticaret hacmi % 7 arttı. Muhalefetteki Mum Işığı Partisinin (CP) başkan yardımcısı Setha, karşılıksız çek düzenlediği iddiasıyla gözaltına alındı. Kamboçyalı mayın temizleme uzmanları, Ukraynalılara eğitim vermeye başladı. 108 metrelik dünyanın en uzun Buda Heykeli inşasına başlandı. Çin, Chetr Borei bölgesinde Kamboçya'nın en büyük köprülerinden birini yapacak.     

- Güney Kore'nin milli KF-21 Boramae savaş uçağı ilk süpersonik uçuşunu gerçekleştirdi. Birleşik Arap Emirlikleri, Güney Kore'ye 30 milyar dolarlık yatırım taahhüdünde bulundu. Güney Korelilerin kişisel lüks mallara yaptığı toplam harcama yıllık bazda % 24 artarak 16.8 milyar dolara ulaştı. Güney Kore'de yeni araç kayıtları 2022 yılında %2,6 arttı. Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol gerekirse ülkesinin nükleer silah edineceğini söyledi. Güney Kore çip üreticilerini destek için vergi muafiyeti planlıyor. Otomobil üreticisi SsangYong isim değişikliği ile KG Mobility oluyor. Tesla'ya yanıltıcı reklam nedeniyle 2,2 milyon dolar ceza verildi. Güney Kore'nin ilk ay aracı Danuri, Dünya'yı fotoğrafladı. Güney Kore'nin First Lady'si Keon-Hee Kim'in yüksek lisans tezine intihal soruşturması açıldı. Pfizer, maliyetine Kovid-19 aşısını Kuzey Kore'ye satmayı teklif etti.

- Malezya’nın dış ticaret fazlalığı Aralıkta 6,4 milyar dolar oldu. KKTC, Malezya'da temsilcilik açacak. Rusya, Malezya’ya vizeyi kaldırıyor. Malezya’nın Covit sonrası 1 milyon yabancı işçiye ihtiyacı olduğu bildirildi. 75 yaşındaki yeni Malezya Başbakanı Enver İbrahim laik devlet kavramını, komünist ideolojiyi ve eşcinselliği tanımayacaklarını ifade etti. Yozgatlı Kaligraf Serhat Diker'in satın alınan eserleri, Malezya Modern İslam Sanatları Müzesi'nde sergilenecek. Malezya, Güney Kore ve Vietnam'dan ithal soğuk rulo saca anti damping incelemesi başlattı.

- Myanmar’a BM’e göre, 13 ülkenin şirketleri yaptırımlara rağmen askeri malzeme desteğinde bulunuyor. Myanmar ordusu Shan State İlerleme Partisi, Birleşik Wa Eyalet Partisi ve Ulusal Demokratik İttifak Ordusu ile seçim görüşmeleri yaptı. General Hlaing, Myanmar'ın İngiltere'den bağımsızlığını kazanmasının 75. yıldönümünde 7 bin mahkûma genel af çıkaracak. Hlaing, 2023'te seçimlerin serbest ve adil olacağını açıkladı.

- Singapur Havayolları Türkiye'de 35'inci yılını kutladı. Ülkelerin zeka seviyeleri açıklandı, en zeki ülke Singapur çıktı. Singapur Donanması 4 Adet Type-218SG için 1.8 milyar dolar harcayacak. Singapur Twitter ofisi, kirasını ödeyemeyince boşaltıldı.

- Tayland Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu, emanete alınan kripto para birimlerinin yönetimi için dijital cüzdan yönetim sistemi oluşturulmasını istedi. Ocağın ilk iki haftasında 100 bin Rus turist geldi. Tayland'a 1 Haziran'dan sonra gelenler 300 baht (9, 16 dolar) turist vergisi ödeyecek. Miss Universe'te Tayland güzeli Anna Sueangam-iam, şişe kapaklarından yapılma elbise giydi. Tayland Merkez Bankası döviz rezervi +218 milyar dolar, Aralık ayı yıllık tüketici enflasyonu %5,89 oldu. Çin üretimi aküyle çalışan lokomotif, Tayland'da seferlere başladı. ExxonMobil, Esso Tayland'daki üçte iki hissesini Taylandlı enerji şirketi Bangchak Corporation'a satacak. Alibaba'nın kurucusu Çinli Milyarder Jack Ma, Tayland'da görüldü.

- Vietnam'da yolsuzlukla suçlanan Devlet Başkanı Phuc istifa etti. Başkan Yardımcısı Xuan, Geçici Başkan olarak atandı. Vietnam'ın çelik ithalatı Aralık ayında aylık %1,7 azaldı. Vietnam-Çin-Kazakistan hattında ilk yük treni sefere başladı. Vietnam Airlines 2022'de 18 Milyon Yolcu ile son iki yılın gelir rekorunu kırdı.

- Bangkok’tan sevgi ve saygılarımla…