Ne ortodoks ne de heterodoks; Bunun adı seçim ekonomisi
Türkiye’de uygulanan ekonomi politikaları ortodoks mu yoksa heterodoks mu? Bence ikisi de değil. Türkiye bir süredir katı bir “seçim ekonomisi” uyguluyor. Ekonomide tek bir çıpa var: 14 Mayıs.
Ortodoks, Yunanca bir kelime. Orthos ve doxa yani doğru ve öğreti sözcüklerinden oluşan ve doğru inanç anlamına gelen bir sözcüktür. Ekonomide geleneklere ve genel kabul görmüş uygulamalara bağlı kalan ekonomi politikasına denir. Ortodoks ekonomi politikası, piyasa mekanizmasına güvenen ve devlet müdahalesini minimumda tutmayı hedefleyen yaklaşımdır. Liberaldir. Ekonomik kararlar serbest piyasa mekanizması tarafından belirlenir. Bu politikaya göre, serbest piyasa ekonomisi en iyi sonuçları üretecek ve ekonomik büyüme ve refahı teşvik edecektir. Fiyatlar arz ve talebe göre belirlenir ve hükümet müdahalesi ekonomik aktiviteleri bozabilir. Devletin rolü, piyasayı düzenlemek ve işleyişini sağlamak için gerekli kuralları koymak ve uygulamak olmalıdır. Kamu harcamalarını disiplin altında ve vergi oranlarını düşük tutmak ortodoks yaklaşımın temel ilkelerindendir. Ortodoks ekonomi politikası, ekonomik büyümeyi ve istihdamı artırmak için para politikası ve bütçe politikası gibi araçlara dayanır.
Heterodoks, ise Yunanca heteros ve doxa sözcüklerinden oluşan ve “farklı inanç” anlamına gelen bir sözcüktür. Ekonomi alanında geleneksel görüşlerin ve yaklaşımların dışındaki uygulamaları adlandırmak için kullanılır. Heterodoks ekonomi politikası, serbest piyasa mekanizmasına alternatif bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Serbest piyasa mekanizması dışında ekonomik kararların belirlendiği bir yaklaşımdır ve hükümet müdahalesi genellikle daha fazladır. Aslında hükümetin aktif müdahalesini savunur. Heterodoks politikaya göre piyasaların özellikle rekabetçi olmadığı veya dış etkilere açık olduğu durumlarda, hükümet müdahalesi gereklidir. Bu politikada, fiyatlar arz ve talebe ek olarak sosyal adalet ve sürdürülebilirlik gibi diğer faktörlere göre de belirlenebilir. Heterodoks ekonomi politikası, özellikle gelir eşitsizliği, istihdam, çevresel sorunlar ve sosyal refah gibi konulara daha fazla önem verir. Daha sosyal bir yaklaşımı benimser. Bu politikada, ekonomik büyümenin tek hedef olmadığı, bunun yanı sıra sosyal refahın artırılması, çevre dostu uygulamalar ve ekonomik sistemdeki adaletsizliklerin giderilmesi gibi hedefler de bulunabilir. Hükümet, kamu yatırımları, vergi politikası ve sosyal harcamalar gibi araçları kullanarak ekonomik aktiviteleri yönlendirebilir.
Türkiye'de uygulanan ekonomi politikası ise aslında uzun bir süredir ne tam olarak ortodoks ne de heterodokstu. Geçmişte Türkiye ekonomi politikası, zaman zaman her iki yaklaşımı da içeren bir karışım olarak uygulandı. Türkiye'nin ekonomik durumu ve ihtiyaçları değiştikçe, ekonomi politikasının da değişmesi doğaldır. Ancak özellikle son 6-7 ayda uygulanan politikaları ne ortodoks ne de heterodoks olarak nitelendirebilmek mümkün değildir.
Uygulanan mevcut politikayı bir sınıfa sokmak oldukça zor. Ne liberal ne de daha sosyal bir yaklaşımdan söz etmek mümkün değil. Odağında ne “sürdürülebilir büyüme” ne de enflasyon var. Heterodoks politikalarda olduğu gibi özellikle gelir eşitsizliği, yoksulluk, çevresel sorunlar ve istihdam sorunları gibi meselelerin çözümüne de odaklanılmamıştır. Odak seçimdir. Türkiye aylardır mayısta yapılacak seçimlere odaklanmış bir ekonomi ile para ve kur politikası izlemektedir. Aynı anda hem faiz hem de kur kontrol edilmeye çalışılmakta, döviz likiditesini sağlamak için “alışılmamış” uygulamalara başvurulmakta, seçim sonrası döneme önemli riskler ve mali yükler aktarılmaktadır.