Türkiye dış ticarette küresel enflasyondan faydalanamadı

Mehmet KAYA / ANKARA

Türkiye’nin dış ticaret haddi 2023’te bir önceki yıla göre 9,2 puan iyileşerek 84,9 değerine çıktı. Ancak bu değer 2013’ten bu yana 90’ın üzerinde, zaman zaman da 100’ün üzerinde olan endeks değerinin altında bulunuyor.

Türkiye’nin ihraç ettiği malların birim değerlerinin, ithal ettiği malların birim değerlerine oranı olarak izlenen dış ticaret haddinde, tarihi olarak görülen ortalamaların altına düşüşün ardından toparlanma görülse de küresel enfl asyondaki fiyat artışlarına rağmen Türkiye bu fiyat artışlarından yeterince yararlanamadı. 2023’te bir önceki yıla göre toparlanma olsa da yıllara bakıldığında Türkiye’nin ithal ettiği ürünlerin fiyatlarında daha yüksek artış, ihraç değerlerinde ise daha düşük artış gerçekleşti. Dış ticaret haddinin 100’ün üzerinde olması genel olarak ihracatın değerinin daha yüksek olduğu, endeksin bu yönde yükselmesi de ihracat fiyatlarında artış ivmesi yaşandığını gösteriyor.

Türkiye’nin dış ticaret haddi 2023’te bir önceki yıla göre 9,2 puan iyileşerek 84,9 değerine çıktı. Ancak bu değer 2013’ten bu yana 90’ın üzerinde, zaman zaman da 100’ün üzerinde olan endeks değerinin altında bulunuyor. 2022’de dış ticaret haddi yüksek enerji ithalat fiyatları nedeniyle düşse de, bu etkinin azaldığı ve üstelik küresel olarak cari fiyatların yükseldiği 2023’te toparlanma önceki yıllar seviyesine ulaşamadı.

Pay arttı ancak fiyatlardaki artıştan tam yararlanılamadı

Türkiye’nin küresel ihracattan aldığı pay Eylül 2023 itibariyle 1,06 düzeyinde görülüyor. Veriler açıklandığında bunun bir miktar daha yukarı gitmesi olası. Diğer yandan, küresel enfl asyonla fiyatların yükseldiği bir dönemde, Türkiye ihraç ettiği malların toplam değerinde genel bir iyileşme sağlayamadı. Daha da ötede, ithal ettiği malların fiyatlarındaki artışlar nedeniyle dış ticaret haddinde düşük seviyelerde kalmaya devam etti.

TÜİK verilerine göre, salgın dönemi ve salgından çıkış döneminde Türkiye’nin ihracatta sağladığı iyileşmelerle dış ticaret hadlerinde de düzelmeler oldu. Diğer yandan 2022’de Türkiye’nin en büyük ithalat kalemi olan petrol ve petrol türevi kaynaklardaki fiyat yükselişi nedeniyle dış ticaret haddinde sert bir gerileme oldu. 2023’te ise bu etkinin ortadan kalkmasıyla iyileşme görüldü. Önceki yıla göre ciddi bir artış gerçekleşmiş olsa da ne çok daha yüksek oranların görüldüğü 2010’lu yıllar, ne de son birkaç yılın altında kaldı.

2021 yılı başına göre ortalama ithalat birim fiyat artışları endeksi yüzde 9,33 oranında arttı. Buna karşılık ihracat birim fiyatları bunun yarısından az, 4,14 düzeyinde gerçekleşti. 2024’te dış ticarete yönelik beklentiler iyileşmiş ve büyümeye de pozitif katkı beklense de son yıllarda Türkiye’nin ihracat performansının ekonomiye geniş anlamda katkı anlamında zayıfl adığı gözleniyor.

Yine 2021 yılbaşına göre, ihracat miktar endeksi ortalamada yüzde 16,3, ithalat miktar endeksi yüzde 10,11 arttı. Türkiye, son üç yılda daha fazla ürünü daha az fiyata ya da küresel fiyat artışından yeterince yararlanamadan artırdı. Buna karşılık, ithal ettiği malların miktarı daha az artmakla birlikte fiyatları yükseldi.

DIŞ TİCARET AÇIĞI 6,2 MİLYAR DOLARA GERİLEDİ

Türkiye’nin ihracatı ocakta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3,5 artarak 19 milyar 991 milyon dolar, ithalatı yüzde 22 azalarak 26 milyar 218 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret açığı, 6 milyar 227 milyon dolara düşerken, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 76,2’ye yükseldi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Ticaret Bakanlığı işbirliğiyle oluşturulan ocak ayına ilişkin geçici dış ticaret verileri açıklandı. Genel Ticaret Sistemi (GTS) kapsamında ihracat, ocakta geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 3,5 artarak 19 milyar 991 milyon dolar, ithalat ise yüzde 22 azalarak 26 milyar 218 milyon dolar oldu. Dış ticaret açığı, ocakta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 56,4 azalarak 6 milyar 227 milyon dolara düştü. İhracatın ithalatı karşılama oranı, Ocak 2023’te yüzde 57,5 iken geçen ay yüzde 76,2’ye yükseldi. Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç ihracat, ocakta yüzde 3 artarak 18 milyar 44 milyon dolardan 18 milyar 592 milyon dolara çıktı. Ocakta enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç ithalat yüzde 6,2 gerileyerek 19 milyar 886 milyon dolardan 18 milyar 660 milyon dolara düştü. Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç dış ticaret açığı ocak ayında 68 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret hacmi yüzde 1,8 azalarak 37 milyar 251 milyon dolara geriledi. Söz konusu ayda enerji ve altın hariç ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 99,6 oldu.

İhracatta imalatın payı yüzde 93

Ekonomik faaliyetler incelendiğinde, ihracatta ocakta imalat sanayisinin payı yüzde 93, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörünün payı yüzde 5, madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı yüzde 1,5 oldu. Geniş ekonomik gruplar sınıfl amasına göre, ithalatta ocakta ara mallarının payı yüzde 73,2, sermaye mallarının payı yüzde 14 ve tüketim mallarının payı yüzde 12,6 olarak hesaplandı. Ocakta ülkeler özelinde ihracatta ilk sırayı 1 milyar 762 milyon dolarla Almanya aldı. Bu ülkeyi 1 milyar 224 milyon dolarla ABD, 1 milyar 97 milyon dolarla Irak, 1 milyar 22 milyon dolarla Birleşik Krallık ve 999 milyon dolarla İtalya izledi. Söz konusu ayda ilk 5 ülkeye yapılan ihracat, toplam ihracatın yüzde 30,5’ini oluşturdu. Ocakta ithalatta ise ilk sıra Rusya’nın oldu. Rusya’dan yapılan ithalatın tutarı 4 milyar 324 milyon dolar olarak hesaplanırken, bu ülkeyi 2 milyar 893 milyon dolarla Çin, 1 milyar 918 milyon dolarla Almanya, 1 milyar 402 milyon dolarla ABD, 1 milyar 187 milyon dolarla İtalya izledi. İlk 5 ülkeden yapılan ithalat, toplam ithalatın yüzde 44,7’sini oluşturdu. Ocakta imalat sanayisi ürünlerinin toplam ithalattaki payı yüzde 75,3 olarak belirlendi. Yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayisi ürünleri ithalatı içindeki payı yüzde 11,7 olarak kaydedildi. Özel Ticaret Sistemi’ne göre ise ocakta ihracat, geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 2,5 artarak 17 milyar 928 milyon dolara çıktı. İthalat yüzde 22,1 azalarak 24 milyar 809 milyon dolara geriledi. Ocakta dış ticaret açığı yüzde 52 azalarak 14 milyar 344 milyon dolardan 6 milyar 880 milyon dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı Ocak 2023’te yüzde 54,9 iken bu yılın aynı ayında yüzde 72,3’e yükseldi.