Örgütsel Küçülme (Downsizing)

Değişen pazar ve rekabet koşulları örgütlerin yeniden yapılanmaları gerekli kılmaktadır. Örgütlerin (İşletmelerin) değişim ve gelişim göstermeleri, yaşamlarını sürdürebilmeleri için ne kadar kaçınılmaz ise, bazı durumlarda da “Örgütsel Küçülme” olarak tanımlanan ve işletme yönetiminde stratejik bir kavram olarak kabul edilen uygulama hayata geçirilmektedir.

Bilindiği gibi, zarar eden şirketlerin yöneticileri, son çare olarak çalışanları işten çıkarmayı seçmektektedirler. Ancak günümüzde, örgütsel küçülme sağlıklı işletmelerin maliyetleri azaltmak için sürekli araştırdıkları bir proaktif yönetim stratejisi olarak kullanılmaktadır. (1) Bu stratejinin asıl amacı, müşterinin istediği ürün ve hizmeti üretebilme yeteneğine sahip olacak yapıyı oluşturmaktır. Bu yapı müşteri memnuniyetinin sağlanmasında ve dolayısıyla hedeflere ulaşmak için bir yöntem olmaktadır.

Ayrıca, stratejik kararlardan sorunmlu üst düzey yöneticiler, çevresel değişimlerle başa çıkmak, yönetim güçlüklerinden kurtulmak ve organizasyonel etkinliği arttırmak, şirket verimliliğini ve yeteneklerini geliştirmek için de örgütsel küçülme stratejisini tercih edebilirler. (2)

Örgütsel küçülme sadece kriz dönemlerinde değil, işletmenin sürdürülebilir bir rekabet avantajı elde etmesi, ortalama kârlılığı yükseltme veya gelecekte var olmak için de örgütlerin uyguladıkları bir stratejidir. Yani, küçülme sadece bir örgütün zor dönemlerde uyguladığı bir strateji değil, aynı zamanda fırsatlar yaratmak için uygulayabileceği bir strateji olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla küçülme stratejisi, her zaman sağlıksız, zarar eden veya kapatmaya giden bir örgüt göstergesi şeklinde algılanmamalıdır.
Bir organizasyonun küçülmesi, işletme yönetiminin bilinçli olarak aldığı kararlar ve uyguladığı stratejiler ile personel sayısını, maliyetleri ve iş ve süreçleri azaltma anlamındadır. Bu anlamda küçülmenin amaçları olarak şunlar sıralanabilir: (3)

• Maliyetleri düşürmek
• Karar sürecini hızlandırmak
• Rakiplerin davranışlarına daha kısa sürede cevap verebilmek
• Haberleşmedeki bozuklukları azaltmak
• Daha çok sonuca dönük çalışır hale gelmek
• İşletme içi süreçlerden çok müşteri ihtiyaçlarına odaklanmak
• Güçlendirmeyi hızlandırmak
• Verimliliği arttırmak
• Yeni fikirlerin kısa sürede uygulanmasını sağlamak
• Sinerjiyi arttırmak
• Kişisel sorumlulukları daha kolay izlemek.

Müşteri memnuniyeti, çoğunlukla müşteri sadakati yaratmak ve kâr elde etmek için önemli bir kavramdır. Ancak bu şekilde örgütler rekabet avantajı elde edebilirler. Müşteri memnuniyeti, bir organizasyonun şimdiki ve gelecekteki performansına önemli derecede etki eder. (4)

Müşterisinin memnuniyetini sağlayamayan hiçbir örgüt kalıcı olamaz. Müşteri memnuniyetini sağlayabilmek, hantal işleyen bir yapıyla mümkün değildir, ancak esnek bir organizasyonla elde edilebilir ki, günümüzde yaşadığımız Covid Pandemisi döneminde, bunu hem örgütler, hem tedarikçileri, hem de müşterileri fark etmişlerdir.

Örgütler için sorun olan ve bazen de küçülmeye yol açan unsurlar, iç ve dış faktörler olmak üzere iki ana kategoride sınıflandırılabilir. Dış faktörleri, rekabetin artması, pazarın daralması, ekonomik durgunluk, ciro ve karlılığın azalması, müşterilerin memnuniyetsizliği, çevreye uyum zorlukları, yasalar, yeni teknoloji girişi, artan işgücü maliyetleri ve müşteri ihtiyaçlarına daha hızlı cevap verme gereksinimi olarak sıralayabiliriz. İç faktörler ise; örgütün yaşı, örgütsel başarı, örgütün büyüklüğü, çeşitlilik ve merkezileşme oranı, yeni ve ileri teknolojiyi edinme oranı, artan pazar paylaşımı, uzman eksikliği, düşük finansal sonuçlar, strateji değişikliği, yeniliğe ve girişimciliğe açık olma isteği ve verimliliğin düşük olması olarak sayılabilir. İşletmelerde küçülme sadece karşılaşılan çevresel tehditler nedeni ile de olmayabilir. İşletme ortalamanın üzerinde getiri sağlayabilecek başka bir alandaki fırsatı kullanmak ve yatırımlarını bu alana yönlendirmek amacı ile de mevcut işlerini küçültme yoluna gidebilir. Bu anlamıyla küçülme tehditler nedeni ile uygulanan bir yöntem değil, aynı zamanda başka alanlardaki fırsatları kovalamanın da bir yöntemi olmaktadır. (5)

Örgütsel küçülmenin başarıya ulaşması için, yöneticilerin örgütsel küçülmenin ne anlama geldiğini, neden gerekli olduğunu, uygulanmadığı takdirde tüm örgütün kapatılması durumu ile karşı karşıya kalınacağı gibi konuları çalışanlara net olarak anlatması gereklidir. Bu yapının örgütün sağlığı ve devamlılığı için gerekli olduğu, bu yapı sayesinde örgütün daha da büyüyüp, amaçlara etkin bir şekilde ulaşacağı inancı çalışanlara benimsetilmelidir.

Ancak, çalışanların bu stratejinin bir uygulamasının sonucu olarak, çalışanların kendi geleceklerinde endişe etmeleri kaçınılmazdır, çünkü bu strateji uygulanırken işten çıkarılacaklar olacaktır ve işletmede çalışmaya devam eden çalışanlar da işten çıkarılma sırasının kendilerine geleceği düşüncesi ile performansları düşecektir. Dolayısı ile küçülme stratejilerini uygularken, çalışanların geleceklerinden endişe etmemelerini sağlayabilmek çok önemlidir.

Yöneticiler işletmelerin büyüme stratejilerini uygularken nasıl ki sağlıklı ve dengeli bir büyüme stratejileri uygulamaya çalışıyorlarsa, küçülme stratejileri uygularken de aynı hassasiyeti göstermeleri gerekmektedir. Bu hassasiyetin ortaya konulmasında yöneticilerin liderlik yetenekleri gösterilmesiyle yakından ilgilidir.

Örgütsel Küçülme stratejisi uygulanırken, üst düzey yöneticilere ve İK (İnsan Kaynakları) departmanlarına çok önemli görevler düşmektedir.

Bu stratejinin bir sonucu olarak işten çıkarılacak olan çalışanların, başka işlere yerleşmelerini sağlayacak örgütsel girişimlerde bulunmak, iş kurmalarına yardımcı olmak, gerekirse dış kaynak (Outsourcing) olarak kullanmak, grup şirketi ise eğitim verilerek organizasyon içinde başka görevlere atamak, uzmanlık ve deneyimlerinden yararlanmak için (Yarı zamanlı - ücretli) mentor ya da koçluk yapmalarını sağlamak, uzaktan erişimle çalışmalarını sağlamak (Günümüzde uygulanmaya başlanmıştır) ve tabii ki büyüme halinde öncelik tanıyarak tekrar işe dönmelerini sağlamak çalışanlar açısından en önemli uygulamalar olacaktır. Böylelikle, hem ayrılmak zorunda olanlara destek olunacak, hem de kalan çalışanların örgüte olan güveni ve bağlılıkları sağlanacaktır.

Böylesi sosyal tarafı da çok zor yönetilecek bir sürecin başarılı olmasını sağlamak, gerçekten önemli yetkinlikler gerektirmektedir. Büyüklerimizin dedikleri gibi, “Kaş yaparken, göz çıkartmamak” gerekir.

Kaynakça
(1) Lewin, Jeffrey E., Business customers' satisfaction: What happens when suppliers downsize?, Industrial Marketing Management 38, 2009, ss. 283-299.
(2) Tsai, Philip Cheng-Fei; Yen, Yu-Fang; Huang, Liang-Chih; Huang, Ing-Chung, A study on motivating employees’ learning commitment in the post- downsizing era: Job satisfaction perspective, Journal of World Business 42, 2000, ss. 157-169.
(3) Koçel, Tamer, İşletme Yöneticiliği, Beta Yayınları, İstanbul, 1999.
(4) Lewin, Jeffrey E; Biemans, Wim; Ulaga, Wolfgang, Firm downsizing and satisfaction among United States and European Customers, Journal of Business Research, 63, 2010, ss. 697-706.
(5) Ülgen, Hayri, ve Mirze, S. Kadri, İşletmelerde Stratejik Yönetim, Arıkan Yayınları, İstanbul, 2007.